რეზიუმე. სტატიაში გამოკვლეულია პოსტსაბჭოთა ქვეყნების ინოვაციური პოლიტიკა. გამოვლენილია აღნიშნული პოლიტიკის დადებითი და უარყოფითი მხარეები, საერთო და განმასხვავებელი ნიშნები. შემოთავაზებულია ამ ქვეყნების ინოვაციური პოლიტიკის სრულყოფის ძირითადი მიმართულებები.

საკვანძო სიტყვები: ინოვაციები, ინოვაციური ეკონომიკა, ინოვაციური პოლიტიკა, ინოვაციური სისტემა. 

შესავალი

ყველა ქვეყანა, მიუხედავად იმისა,  განვითარების თუ რა დონეზე იმყოფება, თანამედროვე პირობებში უნდა ცდილობდეს, ჰქონდეს საკუთარ კვლევებზე დაფუძნებული ეფექტიანი ინოვაციური სისტემა. ამისათვის მთავრობამ უნდა შექმნას პირობები ინოვაციური საქმიანობის გასაძლიერებლად, ეკონომიკაში ინოვაციური მდგენელის გასაზრდელად. ჲუპირველეს ყოვლისა, მთავრობამ უნდა განსაზღვროს ქვეყნის ინოვაციური პოლიტიკა და ამის საფუძველზე ჩამოაყალიბოს ინოვაციური განვითარების სამართლებრივი ბაზა.

ინოვაციებს ადგილი ჰქონდა უხსოვარი დრო¬იდან, მაგრამ, ინოვაციიდან ინოვაციამდე დროის პერიოდი ძალიან დიდი იყო (იხ. ცხრილი). ათასწლეულები იყო საჭირო მომდევნო ინოვაცის დადგომამდე. თუმცა, ამ პერიოდის სიდიდე თანდათან მცირდებოდა და ათასწლეულებიდან იგი რამდენიმე წელიწადამდე დავიდა. აამ მხრივ აღსანიშნავია ინდუსტრიული ცივილიზაციის შემ¬დგომი პერიოდი – პოსტინდუსტრიული საზოგადოება. ამ საზოგადოებისათვის დამახასიათებელია მაღალგანვითა¬რ¬ე¬ბული საბაზრო ეკონომიკა და სოციალურ-ეკო¬ნო¬მიკური განვითარების უდიდესი დონე. იგი ეფუძნება: ცოდნას, ინო¬ვაციების ნაკადს, ტექნოლოგიების, ინფორმაციის, ინსტიტუცი¬ებ¬ის, ადამიანისეული კაპიტალის, წარმო¬ების ორგა¬ნიზაციის, პროდუქციისა და ა.შ. გამუდ¬მებულ სრულ¬-ყოფას; მეცნიერთა და ნოვატორთა ინ¬ტელექტუალურ შრომას და არა უბრალოდ კაპი¬ტალს. მეცნიერება, გამოგონება, ინოვაცია - ასეთ ეკო¬ნომიკაში განვითარების ერთიან ორგანულ ფაქტორს წარმოადგენს. აამიტომაა, რომ ამ საზოგადოების შესაბამის  ეკონომიკას ინოვაციურ ეკონომიკას უწოდებენ,

დღევანდელ მსოფლიოში განვითარების მიხედვით ქვეყნები მეტად უთანაბროდ გამოიყურებიან და ამიტომ, განვითარების დონის მიხედვით, ისინი ძირითადად დაყოფილია განვითარებულ და განვითარებად ქვეყნებად. ცალკე გამოყოფენ პოსტკომუნისტურ ქვეყნებს ანუ იმ ქვეყნებს, რომელთაც უარი თქვეს მბრძანებლურ-ადმინისტრაციულ ეკონომიკურ სისტემაზე და საბაზრო ეკონომიკაზე გადავიდნენ. სწორედ განვითარებადი და პოსტკომუნისტური ქვეყნების ამოცანას წარმოადგენს ინოვაციურ ეკონომიკაზე გადასვლა. თუმცა, ეს პროცესი საკმაოდ რთულია, ვინაიდან იგი მოითხოვს ძირეული, სიღრმისეული თვისებრივი ცვლილებების განხორციელებას,  მაღალი დონის სამეცნიერო პოტენციალის, განვითარებული ტექნოლოგიების, მეცნიერებასა და წარმოებას შორის უწყვეტი და ძლიერი კავშირების არსებობას, რაც, ბუნებრივია, ეკონომიკური განვითარების გარკვეულ დონეზე მიიღწევა. აამ პროცესის დაჩქარებაში მთავრობის როლი ძალიან დიდია. ჵპრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ იმ ქვეყნებში, სადაც მთავრობებმა შეძლეს თვისებრივი ცვლილებების განხორციელება, სწრაფად დაწინაურდნენ, ხოლო ის ქვეყნები, რომელთა მთავრობებმა რეფორმების გზაზე დაუშვეს შეცდომები და ვერ შეძლეს თვისებრივი ცვლილებების გატარება, ჩამორჩნენ.

განსაკურებულ მიდგომას საჭიროებს პოსტსაბჭოთა ქვეყნები, ვინაიდან ეკონომიკის მბრძანებლურ-ადმინისტრაციული სისტემა ყველაზე მკაცრი ფორმით ამ ქვეყნებში არსებობდა, ამიტომ ინოვაციურ ეკონომიკაზე გადასვლის პროცესი აქ ძირითადად რთულად მიმდინარეობდა, თუმცა მდგომარეობა ამ ქვეყნებშიც განსხვავებულია. მაგალითად, ლიტვამ, ლატვიამ და ესტონეთმა შეძლეს, შეექმნათ საკმაოდ განვითარებული ეროვნული ინოვაციური სისტემა, გახდნენ ევროკავშირის წევრები და ეს სისტემები ამჟამად ევროკავშირის ერთიან ინოვაციურ სისტემაში ფუნქციონირებენ. ამდენად, ჩვენ მხოლოდ დანარჩენ  პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში არსებულ მდგომარეობას შევეხებით, ამ ქვეყნებში არსებული ინოვაციური პოლიტიკის თვალთახედვით

ტექნოლოგიური ინოვაციები ისტორიული ეპოქების მიხედვით [1] 

რუსეთი[2] 

პირველი დოკუმენტი, სადაც გამოხატული იყო რუსეთის მთავრობის ინოვაციური სახელმწიფო პოლიტიკა, იყო ფედერალური კანონი “მეცნიერ¬ე¬ბისა და სახელმწიფო სამეცნიერო-ტექნიკური პოლიტიკის შესახებ” (1996). კანონში განსაზღვრულია სახელმწიფო ინოვაციური პოლიტიკის ძირითადი მიზნები და პრინციპები [Щитова... 2014].

ამის შემდეგ მიღებულ იქნა ორი დოკუმენტი 1. “ინოვაციური სისტემის განვითარების სფეროში რუსეთის ფედერაციის პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებები 2010 წლამდე” (2005). 2. ”მეცნიერებისა და ინოვაციების  განვითარების სტრატეგია რუსეთის ფედერაციაში 2015 წლამდე პერიოდით” (2006), რითაც საფუძველი ჩაეყარა ეროვნული ინოვაციური სისტემის შექმნას, კვლევებისა და შემუშავებათა სექტორის განვითარებას, ეკონომიკის მოდერნიზაციას ტექნოლოგიურ ინოვაციათა საფუძველზე. თუმცა, მსოფლიო ფინანსური კრიზისის გამო, ყველა ამ ამოცანათა შესრულება ვერ მოხერხდა. ამასთან, ადგილი ჰქონდა ინოვაციური პროცესების ფრაგმენტულობასა და არასისტემურობას. საერთოდ, რუსეთის ინოვაციური სისტემა შეიქმნა სსრ კავშირის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტების, სამეცნიერო-საწარმოო გაერთიანებებისა და საკონსტრუქტორო ბიუროების ნარჩენებზე, ამიტომ იგი ვერ აღმოჩნდა საკმარისად ეფექტიანი[8].ა

აქედან გამომდინარე, 2011 წელს მიღებულ იქნა “რუსეთის ფედერაციის ინოვაციური განვითარების სტრატეგია 2020 წლამდე პერიოდით”. იგი შემუშავებულია რუსეთის ფედერაციის 2020 წლამდე გრძელვადიანი სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების კონცეფციის დებულებათა საფუძველზე და მოწოდებულია, განსაზღვროს ინოვაციური პოლიტიკის მიზნები, პრიორიტეტები და ინსტრუმენტები, ინოვაციური საქმიანობის სუბიექტებს მისცეს საერთო განვითარების, ფუნდამენტური და გამოყენებითი მეცნიერების დაფინანსების, შემუშავებათა კომერციალიზაციის გრძელვადიანი ორიენტირები. იგი ითვალისწინებს ქვეყნის წინაშე მდგომ სირთულეებს.

ახალი ინოვაციური სტრატეგიის მიხედვით რუსეთის ინოვაციური პოლიტიკის მთავარი მიმართულებებია: ინოვაციური  განვითარების პროცესში ძირითადად “დამწევი” პოლიტიკის განხორციელება, ხოლო ეკონომიკის ზოგიერთ სეგმენტში ლიდერის როლის შესრულება, სადაც არსებობს ან წარმოიშობა კონკურენტული უპირატესობა; ინოვაციური პროექტების თანადაფინანსების გაზრდა; რუსეთის ინოვაციური პროდუქტის მსოფლიო ბაზარზე  წინსვლის მხარდაჭერა; ინოვაციური ინფრასტრუქტურის სრულყოფა; ფუნდამენტური  და გამოყენებითი მეცნიერების განვითარება; ერთიანი სამეცნიერო და საგანმანათლებლო სივრცის შექმნა; ეროვნული ინოვაციური სისტემის საერთაშორისო ინოვაციურ სისტემაში სრული ინტეგრაცია; სახელმწიფოს, ბიზნესს, მეცნიერებასა და განათლებას  შორის მჭიდრო ურთიერთობების ჩამოყალიბება და სხვ. 

ბელორუსია[3]

ბელორუსში უკვე მეოცე საუკუნის 90-იანი წლებიდან დაი¬წ¬ყეს ინოვაციურ ეკონომიკაზე ფიქრი,  სტრატეგიულ მიმართულებად აღიარებულ იქნა ეკონომიკის დაფუძნება მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების განვითარებაზე. ამის შემდეგ ქვეყანაში მიიღეს მრავალი ინსტიტუციური დოკუმენტი, რომელთა სა¬ფუ¬ძველზე დაისახა ინოვაციური ეკონომიკის მშენებლობის გზა. ეს დოკუ-მენ¬ტებია: „კანონი სახელმწიფო სამეცნიერო-ტექნიკური პოლიტიკის შესახებ“ (1993); „კანონი მცირე მეწარმეობის სახელმწიფო მხარდაჭერის შესახებ“ (1996)“; „კანონი სამეცნიერო საქმიანობის შესახებ“; (1996); „კანონი სახელმწიფო ინოვაციური პოლიტიკისა და ინოვაციური საქმიანობის შესახებ“ (2012); “პრეზიდენტის ბრძანება ახალ და მაღალ ტექნოლოგიებზე დაფუძნებული წარმოების შექმნისა და განვითარების სტიმულირების შესახებ“ (1996); ინოვაციური პოლიტიკის კონცეფციის შესახებ 2003-2007 წლებში" (2003); „სამეცნიერო-ინოვაციური საქმიანობის განვითარების პროგრამა“ (1996); „კანონი მცირე მეწარმეობის ინკუბატორების შესახებ“ (1997); „კანონი სამეცნიერო-ტექნოლოგიური პარკის შესახებ“ (1997); „კანონი ბელორუსიის ინოვაციური ფონდის შექმნის შესახებ“(1997); „ინოვაციური განვითარების სახელმწიფო პროგრამა 2011-2015 წლებში“ (1998) და სხვ.

ამ დოკუმენტთა საფუძველზე ბელორუსში  შეიქმნა და მოქმედებს ეროვნული ინოვაციური სისტემა.  მიუხედავად წარმატებებისა, ბელორუსიის ინოვაციური საქმიანობის სფეროში არსებობს ნაკლოვანებებიც. ძირითადად ესენია: ინოვაციური მეწარმეობის სუსტი განვითარება; ინოვაციური ინფრასტრუქტურის არასრულყოფილება და სუსტი კავშირი მის ელემენტებს შორის; სუსტი კავშირები სამეცნიერო ორგანიზაციებს, განათლების დაწესებულებებსა და საწარმოებს შორის. ამჟამად, საფუძვლიანი განხილვებისა და ქვეყნის მინისტრთა კაბინეტის მიერ მოწონების შემდეგ, მიღებულია დოკუმენტი  „ბელორუსიის რესპუბლიკის ინოვაციური განვითარების პროგრამა 2016-2020 წლებში”, რომელიც დიდ როლს ითამაშებს აღნიშნულ ნაკლოვანებათა აღმოფხვრაში.

“2021-2030 წლებში ბელორუსიის მდგრადი სოციალურ-ეკონომიკური განვი¬თა¬რების ეროვნული სტრატეგიის” შესაბამისად, ქვეყნის სამეცნიერო-ტექნიკური საქმიანობის მიზანია მსოფლიოში კონკურენტული ეროვნული ინოვაციური სისტემის შექმნა, რომელიც უზრუნველყოფს ცოდნით გენერირებას და მისი შედეგების ეკონომიკაში დანერგვას [Дичковский...2014].

სომხეთი[4]

დამოუკიდებლობის მოპოვების პირველ წლებში სომხეთის მთავ¬რო¬ბის ძირითადი ამოცანა იყო ეკონომიკური დაქვეითების შედეგად წარმოქმნილი პრობლემების გამკლავება, ამიტომ ინოვაციური განვითარების კურსი მხოლოდ 2000-ანი წლების შუა პერიოდიდან აიღეს. შედეგად, სერიოზულ წარმატებებსაც მიღწიეს. მიღებულ იქნა ისეთი დოკუმენტები, როგორიცაა: “კანონი სამეცნიერო და სამეცნიერო-ტექნიკური საქმიანობის შესახებ”: “მთავ¬რო¬ბის დადგენილება ინფორმაციული ტექნოლოგიების განვითარების კონცეფციისა და მისი რეალიზაციის ღონისძიებათა გეგმის შესახებ”; მთავრობის დადგენილება “მეცნიერებისა და ტექნიკის განვითარების პრიორიტეტთა დამტკიცების შესახებ”; მთავრობის დადგენილება “ინოვაციური საქმიანობის მხარდაჭერის კონცეფციისა და პროგრამის დამტკიცების შესახებ 2005-2010 წლებში”; “კანონი ინოვაციური საქმიანობის სახელმწიფო მხარდაჭერის შესახებ”; ”ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების სასტარტო სტრატეგიის შესახებ” (2011) და სხვ.

სომხეთის ინოვაციური პოლიტიკის თავისებურებად შეიძლება ჩაითვალოს ის, რომ ინოვაციური განვითარების ერთ-ერთ მძლავრ რესურსს წარმოადგენს სომხეთის დიასპორა. დიასპორის მხარდაჭერით სომხეთში არაერთი მნიშვნელოვანი ინოვაციური პროექტი ხორციელდება.

დღეისათვის სომხეთის ინოვაციური სისტემის პრობლემურ მხარედ შეიძლება ჩაითვალოს ის, რომ განვითარებულია ინოვაციური ინფრასტრუქტურა და სუსტია კავშირი სახელმწიფოს, მეცნიერებასა და ბიზნესს შორის, რის გამოც ვითარდება ინოვაციური მეწარმეობა. ამ პრობლემათა გადასაჭრელად დაგეგმილია სამართლებრივი რეფორმების გატარება, ინოვაციების მხარდამჭერი ინსტიტუტების და ინსტრუმენტების განვითარება, განათლების მოდერნიზაცია, საერთაშორისო სტანდარტების დანერგვა და სხვ. მთავარი ყურადღება კი გამახვილებულია ნაციონალური ინოვაციური სისტემის შექმნაზე სრულყოფილი ელემენტებითა და ინფრასტრუქტურით.

აუცილებელია საშუალოვადიან პერსპექტივაში ეკონომიკური ზრდის კონცეფციიდან ეკონომიკური განვითარების კონცეფციაზე გადასვლა [Тевикян… 20914].

ყაზახეთი[5]

ეკონომიკის ინოვაციური განვითარება  წარმოადგენს ყაზახეთის ეროვნული სტრატეგიისა და პოლიტიკის მთავარ მიმართულებას. ქვეყანაში მიღებულია ისეთი მნიშვნელოვანი დოკუმენტები, როგორიცაა: “ყაზახეთის ფორსირებული ინდუსტრიულ-ინოვაციური განვითარების პროგრამა 2010-2014 წლებში”; “ინოვაციების განვითარებისა და ტექნოლოგიური მოდერნიზაციის ხელის შეწყობის პროგრამა 1019-2014 წლებში”;  “ყაზახეთის მეცნიერების განვითარების სახელმწიფო პროგრამა 2007-2010 წლებში”; ”ქვეყნის მეცნიერულ-ტექნიკური განვითარების დარგთაშორისი გეგმა 2020 წლამდე”; პროგრამა “მწარმოებლურობა 2020”; “ყაზახეთის ინდუსტრიულ-ინოვაციური განვითარების სახელმწიფო პროგრამა 2015-2019 წლებში” და სხვ.

ამ დოკუმენტებში  განსაზღვრულია ქვეყნის ინოვაციური განვითარების პოლიტიკა, სტრატეგია და პროგრამა, რის საფუძველზეც ყაზახეთმა მიაღწია ეროვნული ინოვაციური სისტემის მნიშვნელოვან პროგრესს. ამ სისტემის ყველა შემადგენელი ელემენტი უკვე ჩამოყალიბებულია და ფუნქციონირებს. მაგრამ, ამავე დროს, არსებობს ნაკლოვანებებიც: დაბალია ინოვაციური მეწარმეობის განვითარების დონე; ქვეყნის ინოვაციური პოლიტიკა მიმართული ინოვაციების სტიმულირებისაკენ, რის გამოც ინოვაციებზე მოთხოვნა ჩამორჩება მის მიწოდებას; არასაკმარისია მოწინავე ტექნოლოგიების ტრანსფერტის სტიმულირება; არაეფექტიანია ბიზნესის ტექნოლოგიურ ამოცანათა გადაწყვეტის მექანიზმები; დაბალია ბიზნესის მიერ ტექნოლოგიური ინოვაციების აღქმის დონე; არასაკმარისია ტექნოლოგიური და მმართველური კომპეტენციები და სხვ.

სწორედ ამ ნაკლოვანების აღმოფხვრისკენაა მიმართული “ყაზახეთის ინდუსტრიულ-ინოვაციური განვითარების სახელმწიფო პროგრამა 2015-2019 წლებში.

ყაზახეთის მიერ დასახული ამოცანა, 2020 წლისათვის შესულიყო მსოფლიოში 50 ყველაზე კონკურენტუნარიან ქვეყანათა რიცხვში, პრაქტიკულად უკვე გადაჭრილია, ახლა წამოყენებულია ამოცანა – 2030 წლისათვის შევიდეს 30 ტექნიკურად ყველაზე განვითარებულ ქვეყანათა რიცხვში[6] .

ყირგიზეთი[7]

ინოვაციური განვითარების მიმართულებით შემუშავებულია “ყირგიზეთის რესპუბლიკის სახელმწიფო ინოვაციური პოლიტიკის კონცეფცია 2003-2005 წლებში”, რომელმაც ვერ უზრუნველყო ქვეყანაში ინოვაციური სისტემის ფორმირება. შემდეგ მიღებულ იქნა ისეთი დოკუმენტები, როგორიცაა: “ყირგიზეთის რესპუბლიკის მდგრადი განვითარების ეროვნული სტრატეგია პერიოდით 2013-2017 წლები”;  “ყირგიზეთის რესპუბლიკის მდგრად განვითარებაზე გადასვლის პროგრამა პერიოდით 2013-2017 წლები”; “ყირგიზეთის რესპუბლიკის ინტელექტუალური საკუთრებისა და ინოვაციების განვითარების სახელმწიფო პროგრამა 2013-2017 წლებში” და სხვ.

ამჟამად მიღებულია “ყირგიზეთის რესპუბლიკის ინოვაციური განვითარების კონცეფცია 2020 წლამდე”, რომელიც მიმართულია არსებული ნაკლოვანებების აღმოფხვრისაკენ. მთავარი ყურადღება გადატანილი იქნება ერთიანი ეროვნული ინოვაციური სისტემის შექმნაზე, რომელიც დაეფუძნება მეცნიერებას, ბიზნესსა და სახელმწიფოს შორის მყარ კავშირს. პირველ ეტაპზე მოხდება მრეწველობის მოდერნიზაცია უცხოური ტექნოლოგიების საფუძველ¬ზე, ხოლო შემდეგ, მეცნიერების განვითარებასთან ერთად, საკუთარი ინოვაციებისათვის პრიორიტეტის მინიჭება

                                                                          ტაჯიკეთი[8]

შეიძლება ითქვას, რომ ინოვაციური საქმიანობა ტაჯიკეთში დღეისათვის ფორმირების პროცესშია, თუმცა, სამეცნიერო-ტექნიკური პოტენციალის გაზრდისაკენ მთავრობის ყურადღება თავიდანვე იყო გამახვილებული. მიღებულ იქნა არაერთი დოკუმენტი, რომლებიც განსაზღვრავენ სახელმწიფოს პოლიტიკას, რომელიც მიმართულია მეცნიერული კვლევების გაძლიერების, ახალი ტექნოლოგიების შექმნისა და მათი წარმოებაში დანერგვისაკენ. ჶეს დოკუმენტებია: “კანონი მეცნიერებისა და სახელმწიფო სამეცნიერო-ტექნიკური პოლიტიკის შესახებ” (1998); “სახელმწიფო სამეცნიერო-ტექნიკური კონცეფცია” (1999); “სტრატეგია მეცნიერებისა და ტექნოლოგიის სფეროში 2007-2020 წლებში” (2006); “სამეცნიერო-ტექნოლოგიურ მიღწევათა სამრეწველო წარმოებაში დანერგვის პროგრამა 2010-2015 წლებში”; (2009); “მეცნიერების და ტექნოლოგიების სფეროს სტრატეგია 2011-2015 წლებში” (2011); “ტაჯიკეთის რესპუბლიკის ინოვაციური განვითარების პროგრამა 2011-2020 წლებში”  და სხვ. 

ამჟამად არსებულ პრობლემათა შორის შეიძლება დავასახელოთ: სამეცნიერო და სამეცნიერო-ტექნიკური პოტენციალის ინოვაციურ საქმიანიბაში არასაკმარისი     ჩართულობა; სუსტი ინოვაციური ინფრასტრუქტურა; ინფორმაციულ-კომუნიკაციური განვითარების დაბალი დონე; ინოვაციური მეწარმეობის განვითარების დაბალი დონე და სხვა

თურქმენეთი[9]                             

თურქმენეთში სახელმწიფო ინოვაციური პოლიტიკა ბოლო წლებში გააქტიურდა. Mმხოლოდ 2014 წელს იქნა მიღებული კანონები: “ინოვაციური საქმიანობის შესახებ”; “სამეცნიერო-ტექნიკური სახელმწიფო პოლიტიკის შესახებ” და “სამეცნიერო-ტექნიკური პარკების შესახებ”. განათლებისა და მეცნიერების შესახებ დოკუმენტებიც მოგვიანებით იქნა მიღებული _ “კანონი განათლების შესახებ 2007 წელს” და “მეცნიერების განვითარების სახელმწიფო პროგრამა 2012-2016 წლებში” – 2011 წელს. შესაბამისად ქვეყნის ინოვაციური სისტემა Fფორმირების პროცესში იმყოფება.

თურქმენეთის სამეცნიერო-ტექნიკური (ინოვაციური) პოლიტიკის მთავარი მიმართულებაა ინოვაციების სახელმწიფო მხარდაჭერა ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარებისა და ხალხის ცხოვრების ხარისხის ამაღლების მიზნით [Положительные… 2014].

სახელმწიფოს ინოვაციური პოლიტიკის მთავარ ამოცანებს წარმოადგენს: ნაციონალური ინოვაციური სისტემის Fფორმირება და განვითარება; ინოვაციური ინფრასტრუქტურის შექმნა და განვითარება; ინოვაციების ბაზრის ჩამოყალი­ბება და ინოვაციური მეწარმეობის განვითარება; სახელმწიფოს, მეცნიერებასა და წარმოებას შორის კავშირების გაძლიერება; საერთაშორისო ურთიერთობების გაღრმავება ინოვაციების სფეროში და სხვ.

უზბეკეთი^[10]

უზბეკეთში, მართალია, ხორციელდება ცალკეული ინოვაციური პროექტები, მაგრამ მეტად თუ ნაკლებად სრულყოფილი ინოვაციური  პოლიტიკა და ინოვაციური სისტემა ჯერჯერობით არ არსებობს. ინოვაციურ საქმიანობას მხოლოდ ფრაგმენტული ხასიათი აქვს. აამ მიმართულებით მიღებულია მხოლოდ ერთი კანონი “განათლების აშესახებ”, რაც, ბუნებრივია, ვერ გამოდგება ინოვაციური პოლიტიკის განსასაზღვრად. ჴოფიციალური სტატისტიკის მიხედვით და არაერთი ექსპერტის აზრით, სამამულო ეკონომიკა ჯერ ვერ ასტიმულირებს საწარმოებს, დანერგონ ინოვაციები, რაც წარმოადგენს ქვეყნის კონკურენტუნარიანობის ზრდის შემაფერხებელ მთავარ ფაქტორს [Абдуллаев… 20152].  ამჟამად დარგთაშორისი კომისიის მიერ მზადდება კანონი “ინოვაციებისა და ინოვაციური საქმიანობის შესახებ”, რაც, უდავოდ, ხელს შეუწყობს ინოვაციური ეკონომიკის მშენებლობის სამართლებრივი ბაზის გაძლიერებასა და ეროვნული ინოვაციური სისტემის ფორმირებას.

უკრაინა[11]

უკრაინაში მრავალი დოკუმენტია მიღებული ქვეყნის ინოვაციური განვითარების შესახებ (მაგალითად, “კანონი ინოვაციური საქმიანობის შესახებ” (2002); “კანონი ინოვაციური საქმიანობის პრიორიტეტული მიმართულებების შესახებ”; “უკრაინის ინოვაციური განვითარების სტრატეგია 2010-2020 წლებში” და სხვ.), მაგრამ ხელისუფლების სწრაფი ცვლილების პირობებში მათ ივიწყებენ  და ამიტომ მათი უმეტესი ნაწილი შეუსრულებელი რჩება [Малицкий… 2011].

მომავალში აუცილებელია ინოვაციური პოლიტიკის სრულყოფა სამართლებრივი ბაზის გაუმჯობესების მიმართულებით, რათა მოხდეს უფრო მსხვილი დოკუმენტების მიღება მათი შესრულების გამარტივების მიზნით. ჻ქვეყნის არსებულ ინოვაციურ სისტემაში უნდა გაძლიერდეს კავშირი მის ცალკეულ ელემენტს შორის.

აზერბაიჯანი

აზერბაიჯანში ინოვაციები ინერგება ეკონომიკის სხვადასხვა სფეროში, სახელმწიფოც აქტიურად უჭერს მხარს ინოვაციების განხორციელებას. მაგრამ ინოვაციების განვითარების პროცესს  არ აქვს სისტემური ხასიათი, რაც განპირობებულია შესაბამისი სამართლებრივი ბაზის და სრულყოფილი ინოვაციური სისტემის უქონლობით. სახელმწიფო ინოვაციურ პოლიტიკას ახორციელებს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის სამეცნიერო ინოვაციათა ცენტრისა[12]  და საინფორმაციო ტექნოლოგიების განვითარების სახელმწიფო ფონდის მეშვეობით[13]. . შესაბამისად, მიღებულ იქნა “ინფორმაციული და კომუნიკაციური ტექნოლოგიების ნაციონალური სტრატეგია (2003-2012)” და კავშირგაბმულობისა და ინფორმაციის ტექნოლოგიების განვითარების სახელმწიფო პროგრამა (2005-2008).

ამჟამად ააზერბაიჯანის წინაშე დგას შემდეგი ამოცანები: ქვეყნის ინოვაციური პოლიტიკის განსაზღვრა საკანონმდებლო დონეზე; ინოვაციური სისტემის ელემენტების განვითარება და მათ შორის კავშირების გაძლიერება; ინოვაციების ბაზრის შექმნა; მეცნიერებას, განათლებას, წარმოებასა და ბაზარს შორის კავშირების გაძლიერება და სხვ. [Наджафов... 2014].

მოლდოვა[14]

ქვეყნის ინოვაციური განვითარების გზა სახელმწიფომ აღიარა 1998 წელს, როდესაც მიღებულ იქნა “სამეცნიერო კვლევებისა და შემუშავებათა რეფორმის კონცეფცია”. 2004 წელს კი მიღებულ იქნა “მოლდოვის რესპუბლიკის კოდექსი მეცნიერების და ინოვაციების შესახებ”, რითაც საფუძველი ჩაეყარა სახელმწიფო პოლიტიკის გატარებას მეცნიერებისა და ინოვაციების სფეროში. 2007 წელს მიღებულ იქნა “კანონი სამეცნიერო-ტექნიკური პარკებისა და ინოვაციური ინკუბატორების შესახებ”, რის საფუძველზეც დაიწყო ინოვაციური ინფრასტრუქტურის შექმნა [Попович Г... 2014].

მიუხედავად ამისა, ინოვაციური ბიზნესი მოლდოვაში არასაკმარისადაა განვითარებული საკუთარი ფინანსური რესურსებისა და დიდი რისკების გამო.

2012 წელს მიღებულ იქნა “მოლდოვის ინოვაციური სტრატეგია 2013-2014 წლებში”, რომლის საფუძველზე უნდა გადაიჭრას შემდეგი სამი ამოცანა: საწარმოთა ტექნოლოგიური განვითარება: ინოვაციური ინფრასტრუქტურის განვითარება; ცოდნაზე დაფუძნებული ეკონომიკის აშენება.

საქართველო

საქართველოში არცერთი წინა მთავრობა არ იხილავდა ინოვაციებს სახელმწიფო ინტერესების პრიორიტეტულ სფეროდ [შატბერაშვილი…. 2014], ამიტომაა, რომ ინოვაციების სამართლებრივი ბაზის ფორმირება ძირითადად ახლა იწყება. თუმცა შეიძლება დავასახელოთ დოკუმენტები, რომლებიც არაპირდაპირ ან პირდაპირ პასუხობს ინოვაციური განვითარების მოთხოვნებს (ეს დოკუმენტებია: “საქართველოს კანონი მეცნიერების, ტექნოლოგიების და მათი განვითარების შესახებ” (1994); საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სტრატეგია ”საქართველო 2020”.), მაგრამ ისინი სრულიად არასაკმარისია ინოვაციური სისტემის შესაქმნელად და გასაძლიერებლად, თუმცა არც იმის თქმა შეიძლება, რომ ინოვაციების დანერგვას საქართველოს ეკონომიკაში ადგილი არ ჰქონდა. დღემდე გარკვეული ნაბიჯები გადაიდგა საინფორმაციო-ტელესაკომუნიკაციო ტექნოლოგიების დანერგვისა და ინოვაციური ინფრასტრუქტურის განვითარების მიმართულებით [Abesadze... 2016; Абесадзе ... 2016].

ამჟამად მიღებულია  საქართველოს კანონი „ინოვაციების შესახებ“, რომლის მოქმედებაც ვრცელდება ინოვაციური საქმიანობების სუბიექტებზე, ინოვაციური საქმიანობების ხელშემწყობ ინფრასტრუქტურაზე, ინოვაციური საქმიანობების დაფინანსებასა და ინოვაციების კომერციალიზაციაზე. კანონით განსაზღვრულია სახელმწიფო სტრატეგია ინოვაციების სფეროში, რომელსაც ამტკიცებს საქართველოს მთავრობა კვლევებისა და ინოვაციების საბჭოს  წარდგინებით. ასევე განსაზღვრულია საქართველოს მთავრობის სათათბირო ორგანოს – “კვლევებისა და ინოვაციების საბჭოსა” და საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – “საქართველოს ინოვაციებისა და ტექნოლოგიების სააგენტოს”  ამოცანები და ფუნქციები ინოვაციის სფეროში. აღნიშნული კანონპროექტის მიხედვით  ინოვაციური საქმიანობის ხელშემწყობ ინფრასტრუქტურას წარმოადგენს:  სამეცნიერო/ტექნოლოგიური პარკები;  ბიზნესინკუბატორები;  ბიზნესამაჩქარებლები; ტექნოლოგიების გადაცემის ცენტრები; სამრეწველო ინოვაციების ლაბორატორიები (FabLab) და ინოვაციების ლაბორატორიები (ILab);  ინოვაციების ცენტრები[15] . ბუნებრივია, ამ კანონის მიღება დადებით გავლენას მოახდენს ინოვაციური საქმიანობის გაძლიერებაზე საქართველოში, მაგრამ, ამასთან ერთად, აუცილებელია: მიღებულ იქნეს “საქართველოს ინოვაციური განვითარების სტრატეგია და პროგრამა” და “საქართველოში  მეცნიერებისა და განათლების განვითარების პროგრამა”, რომელთა საფუძველზე უნდა განხორციელდეს არსებული ინოვაციური სისტემისა და ინფრასტრუქტურის გაძლიერება და ეფექტიანი ფუნქციონირება. ეროვნული ინოვაციური სისტემა უნდა უზრუნველყოფდეს მთელი ინოვაციური ციკლის (მეცნიერება-გამოგონება-წარმოება) შეუფერხებელ განხორციელებას (მათ შორის რეგიონულ დონეზე), სადაც მთავარი როლი უნდა ითამაშოს ბაზარმა და სადაც სახელმწიფოს უდიდესი მოვალეობა ეკისრება, სხვადასხვა ბერკეტის გამოყენებით (საკანონმდებლო, ფინანსური, მასტიმულირებელი, ორგანიზაციული და ა.შ.), ხელი შეუწყოს ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირებას ქვეყანაში. სახელმწიფო უნდა გამოდიოდეს ინოვაციური პროცესებისა და, საერთოდ, ეკონომიკის “მესაჭის” როლში.

დასკვნები

ზემოთ მოყვანილი ანალიზი და სხვა მასალების გაცნობა საშუალებას იძლევა გავაკეთოთ შემდეგი დასკვნა:

1. ყველა პოსტსაბჭოთა ქვეყანაში გაცნობიერებულია, რომ ინოვაციური ეკონომიკის მშენებლობის გარეშე შეუძლებელი იქნება თვისებრივი ცვლილებების განხორციელება ადამიანის საქმიანობის ნებისმიერ სფეროში, ბუნებრივია, განსაკუთრებით, ეკონომიკაში.

2. პოსტსაბჭოთა ქვეყნებიდან ამ მიმართულებით ყველამ გადადგა გარკვეული ნაბიჯი, თუმცა შედეგები ყველგან ერთნაირი არ არის. მაგალითად, ლიტვამ, ლატვიამ და ესტონეთმა შეძლეს შესაბამისი ინოვაციური პოლიტიკის შემუშავება, შექმნეს ეროვნული ინოვაციური სისტემა, გახდნენ ევროკავშირის წევრები და ეს სისტემა ფუნქციონირებს ევროკავშირის მაღალგანვითარებულ ინოვაციურ სისტემაში. ეს განაპირობა იმან, რომ ამ ქვეყნებმა ეკონომიკურ განვითარებას საფუძველი ჩაუყარეს ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირში არსებობის პირობებში და შემდეგ წლებში კიდევ უფრო გააძლიერეს ძალისხმევა ამ მიმართულებით. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ეს ქვეყნები ახლოს იმყოფებიან განვითარებულ ქვეყნებთან, რომლებმაც მათ დიდი დახმარება აღმოუჩინეს ეკონომიკის განვითარების საქმეში.

3. დანარჩენი 12 პოსტსაბჭოთა ქვეყნიდან ზოგიერთმა თავიდანვე აღიარეს ინოვაციური განვითარების გზა და შეიმუშავეს ინოვაციური პოლიტიკა (რუსეთი, ბელორუსია, უკრაინა, ყაზახეთი, მოლდავეთი), ზოგიერთის წინაშე დამოუკიდებლობის პირველ წლებში იდგა გადარჩენის პრობლემა და გადასაჭრელი ჰქონდა ამასთან დაკავშირებული საკითხებიი,  ამიტომ ინოვაციურ განვითარებაზე ფიქრი მოგვიანებით დაიწყეს, მაგრამ საკმაო წარმატებებს მიაღწიეს (სომხეთი, ყირგიზეთი), ნაწილი კი, მიუხედავად ცალკეულ სფეროებში ინოვაციების განხორციელებისა,   ახლა აყალიბებს ინოვაციური განვითარების სამართლებრივ ბაზას (აზერბაიჯანი, თურქმენეთი, საქართველო, ტაჯიკეთი, უზბეკეთი).

4. მიუხედავად განსხვავებულობისა, პოსტსაბჭოთა ქვეყნებს გააჩნია ერთნაირი პრობლემებიც, კერძოდ: საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ თითქმის ყველგან ადგილი ჰქონდა ეკონომიკურ დაქვეითებას, რამაც გამოიწვია არსებული ინოვაციური სისტემის დეგრადაცია (სამეცნიერო პოტენციალის დაქვეითება, მეცნიერების მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის მოშლა, სახელმწიფოს  მეცნიერებისა და გამომგონებლობის სტიმულირების დაქვეითება და ა. შ.). გარდა ამისა, საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლამ მოითხოვა ახალი მიდგომები ინოვაციური პროცესების განხორციელებისადმი. ამ გზაზე კი მთავრობების მიერ როგორც ობიექტური, ისე სუბიექტური მიზეზების შედეგად დროულად ვერ განხორციელდა შესაბამისი გარდაქმნები. განსაკუთრებით ცუდი მდგომარეობაა რეგიონებში. ამიტომ,  ამჟამად არსებული სიტუაცია  მოითხოვს: ინოვაციური პოლიტიკის კიდევ უფრო დახვეწას, ინოვაციური სისტემების ახალი ელემენტებით შევსებასა და ამ ელემენტთა შორის კავშირების გაძლიერებას (სახელმწიფოს, მეცნიერებასა და ბიზნეს შორის, რათა შეუფერხებლად განხორციელდეს ციკლი – მეცნიერება-გამოგონება-ინოვაცია); სახელმწიფოს მხრიდან ინოვაციური ბერკეტების ეფექტიან ამოქმედებას; რეგიონული ინოვაციური პოლიტიკის გაძლიერებას და სხვ.

5. ის, რაც პოსტკომუნისტური ქვეყნებისათვის ასევე საერთოა, არის ის, რომ არცერთ მათგანს არ აქვს საკუთარ კვლევებზე დაფუძნებული ინოვაციური სისტემა, დღეისათვის ძირითადად ადგილი აქვს ინოვაციების იმპორტს და, ალბათ, ეს პროცესი საკმაოდ დიდხანს გაგრძელდება, ბუნებრივია, ეს დრო განსხვავებული იქნება ქვეყნების მიხედვით. ამ მხრივ უპირატესობა აქვს რუსეთს, ვინაიდან  იგი ფლობს რესურსების დიდ პოტენციალს (იგულისხმება ბუნებრივი, სამეცნიერო, ადამიანისეული, ტექნოლოგიური, ფინანსური და სხვ.).

6. ერთ-ერთი თავისებურება პოსტსაბჭოთა ქვეყნებისათვის (გარდა ლიტვის, ლატვიის, საქართველოსა და ესტონეთისა) ინოვაციის სფეროში არის ის, რომ ისინი თანამშრომლობენ დსთ-ს ფარგლებში. 2011 წელს მიღებული იქნა დოკუმენტი “დსთ-ს მონაწილე სახელმწიფოთა შორის ინოვაციური თანამშრომლობის საერთაშორისო პროგრამა”, რომლის მიზანია მონაწილე ქვეყანებში შეიქმნას გლობალური კონკურენტუნარიანობის პირობები. მთავარი ამოცანა კი – შეიქმნას სახელმწიფოთაშორისი ინოვაციური სივრცე, რომელიც გააერთიანებს ნაციონალურ ინოვაციურ სისტემათა შესაძლებლობებს[16]

ლიტერატურა 

1. შატბერაშვილი ო., ქოჩორაძე გ., 2014. ცაცანაშვილი მ. საიანოვაციო პოლიტიკა საქართველოში: რეკომენ¬დაციები საქართველოს ხელისუფლებას http://eap-csf.ge/images/doc/publikaciebi /Policy%20Paper_WG2_Inovacia.pdf
2. Абдуллаев А.М., Алмурадов А., Хакимов З. 2015. ПРИОРИТЕТНЫЕ  НАПРАВЛЕНИЯ  ИННОВАЦИОННОГО  РАЗВИТИЯ  РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН В УСЛОВИЯХ  МОДЕРНИЗАЦИИ. “Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2015 http://www.iqtisodiyot.uz/ sites/default/ files/maqolalar/ 5_A_M_Abdullayev_A_Almuradov_Z_Xakimov_0.pdf
3. Abesadze R. 2016. Economic regress and the reasons of its detection in economy of Georgia. “Ekonomisti”, 2016, №1
4. Абесадзе Р. 2016. Инновации,  инновационные сети и общие направления формирования инновационной экономики в Грузии.XVII МЕЖДУНАРОДНАЯ НАУЧНАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ „Предпринимательство, социальная организация в структурах сети. Опыт и перспективы развития в Центральной и Восточной Европе” (23-25 мая 2016 года, Польша)
5. Абесадзе 2016. Р. ИНФОРМАЦИОННЫЕ И ТЕЛЕКОММУНИКАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ И ПРОБЛЕМЫ ИХ РАЗВИТИЯ В ГРУЗИИ. Международная научно-практическая  Интернет-конференция «ЭКОНОМИКА И МЕНЕДЖМЕНТ 2016: ПЕРСПЕКТИВЫ ИНТЕГРАЦИИ И ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ» (г. Днепропетровск  ∙  14–15 апреля 2016 года) http://confcontact.com/node/598
6. Давыдов А.А.2013.Инновационный потенциал России: настоящее и будущее http://www.isras.ru/blog_modern_3.html
7. Дичковский А.А. 2014. Инновационный путь его развития в республике  Белорусь. 2014
8.  Корчагин Ю. 2016. Наука и инновации в Рассии.http://www.lerc.ru/?part=articles&art=22&page=165
9. ФаЙЗУллоев М. 2015. Развитие инновационной деятельности в Таджикистане как условие экономического роста. Управленческие науки,  2015, № 1 https://cyberleninka.ru/ article/n/ razvitie-innovatsionnoy-deyatelnosti-v- tadzhikistane-kak-uslovie- ekonomicheskogo-rosta
10. Малицкий.  Б.А. 2011. СТРАТЕГИЯ ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ УКРАИНЫ: ОТ  РАЗРАБОТКИ К РЕАЛЬНОЙ ПРАКТИКЕ.. «Наука та наукознавство», 2011, № 2 7
11. Наджафов З. 2015. Синергетический подход Национальной инновационной системе https://www.google.com/search?client=opera&q=Синергетический+ подход+Национальной+ инновационной+ системе&sourceid= opera&ie=UTF- 8&oe=UTF-8
12. Попович Г.,  Букатынский А 2014. Инновации в Молдове: проблемы и пути их решений. https://ava.md/2014/01/21/ innovacii-v-moldove-problemy-i-puti-ih- resheniy/
13. Положительные сдвиги в целях и принципах формирования и реализации государственной научно-технической политики. Ж.: «Наука и оброзование», 2014 http://gundogar-news.com/ index.php?category_id=6&news_id=2093
14. Сомов Е., Наабер  Ю. 2012. Проблемы развития Национальной Инновационной Системы Кыргызст.  «LAP LAMBERT Academic Publishing», 2012.
15.  Тевикян  А. 2014. Экономическая политика Армении. http://www.noravank.am/rus/ articles/ detail.php?ELEMENT_ID=1326
16. Шакиртханов Б. Р. 2013. Формирование и совершенствование   инновационной  политики в Республике Казахстан.. Ж.: Управление инновациями: теория, методлогия, практика № 6 / 2013 http://cyberleninka.ru/ article/n/formirovanie-i-sovershenstvovanie- innovatsionnoy-politiki-v- respublike- kazahstan
17. Щитова А. Н. 2014. Инновационная экономика: материалы междунар. науч. конф. (г. Казань, октябрь 2014 г.).  — Казань: Бук, 2014..http://www.moluch.ru/conf/econ/archive/130/6181/