ვრცელი რეზიუმე

ბევრი ქვეყნის მაკროეკონომიკური პოლიტიკები, სადაც უფრო დიდია მშპ, როგორც წესი, ათეული წლებია ფოკუსირდება ეკონომიკურ ზრდაზე. თანამედ­როვე ეკონომიკის თვალსაზრისით ეკონომიკური ზრდა ნიშნავს საქონლის წარმოებისა და მოხმარების და მომსახურების ზრდას.

დღევანდელი დებატები ზრდის ნორმების (ლიმიტების) შესახებ დაიწყო 1972 წელს რომის კლუბში მოხსენების წაკითხვით "ზრდის ნორმები", რომე­ლიც მოიცავდა მოსახლეობის ზრდის და რესურსების ამოწურვის მოდელი­რების შედეგებს.

ავტორები გვაწვდიან შემდეგ ძირითად კრიტერიუმებს ბუნებრივი რესურ­სების ხარჯების განსაზღვრის მიზნით, როდესაც მათ ზიანი ადგებათ სახი­ფათო ნარჩენებისგან:

1. ზარალის შეფასება
2. დანაკარგების მოცულობა
3. რენტაბელობა
4. არასაბაზრო ღონისძიებები
5. ხარჯები, რომელიც არ შედის ფასში
6. რესურსების აღდგენა
7. ხარჯების ცვლილება
8. შეფასება

პოლიტიკური ფაქტორების და ნედლეულის გარდა, პატარა ქვეყნების წარმატების გარანტია არის ადამიანური კაპიტალი, მაღალი ტექნოლოგიები და მიღწევები კვლევისა და განვითარების დარგში.

ყველა ძირითადი ურთიერთობის სტრუქტურა არსებულ სისტემაში ეფუძ­ნება მოსახლეობისა და სამრეწველო კაპიტალის ურთიერთობას. თუ ჩვენი მიზანია სისტემის ბალანსის შენარჩუნება დიდი ხნით და სიცოცხლის ხანგრძ­ლი­ვობა, შეგვიძლია გლობალური წონასწორობის პირობების მინიმალური სიის ჩამოწერა:

1. კაპიტალისა და მოსახლეობის რაოდენობა უცვლელია, შობადობის და მოკვდაობის მაჩვენებელი თანაბარია, ისევე, როგორც ინვესტიციისა და ამორტიზაციის.
2. ყველა საწყისი და საბოლოო მონაცემი _ ნაყოფიერება (შობადობა), მოკვ­და­ობა, კაპიტალის ამორტიზაცია და ინვესტირება არის მინიმა­ლური.
3. საზოგადოება მოთხოვნათა შესაბამისად ადგენს კაპიტალისა და მოსახ­ლეობის სტაბილურობის დონეებს და ამ დონეთა შორის ურთიერ­თობებს. როდესაც ტექნოლოგიური მიღწევები ქმნიან ახალ შესაძლებ­ლო­ბებს, შესაძლოა ეს დონეები თავისუფლად შეიცვალონ და რეგუ­ლირდნენ.

ტექნოლოგიებს, რომელთაც მომავალში შეუძლიათ ნედლეულის ეკონო­მიის შეცვლა, ამ პროპორციის სტაბილიზება ძალუძთ. თუმცა, ამავე დროს არ­სებობს ტექნოლოგიური ინოვაციის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი, რო­მელიც ადამიანური კაპიტალის თვალსაზრისით უნდა განვიხილოთ. ეკო­ნო­მი­კუ­რი განვითარების თანამედროვე ეტაპზე ადამიანური კაპიტალი არის და­მოუ­კიდებელი ეკონომიკური რესურსი. ინოვაციური ეკონომიკის თავისე­ბუ­რებაა ის, რომ მისთვის უნდა შეიქმნას ხელსაყრელი პირობები გლობალიზა­ციისა და ღია საზღვრების პირობებში.

შეზღუდული რესურსები და მომდევნო უუნარობა, უზრუნველყოს საკუ­თარი უსაფრთხოება ქვეყნის დაბალი სტატუსის ისტორიული მახასიათებელი იყო. ამ სიტუაციაში მცირე ქვეყნებისათვის არსებობს რამდენიმე ქცევითი სტრა­ტ­ე­გია გადარჩენის და მცირე ხარისხის დამოუკიდებლობის შესანარჩუნე­ბლად.

1. ძალთა ბალანსი ზესახელმწიფოებს შორის (ბელგია, მეორე მსოფლიო ომის წინ);
2. ზესახელმწიფოების პროტექტორატი (თანამედროვე ისრაელი);
3. მცირე ქვეყნების კონკურენტუუნარობა ძირითადად მათი რესურსების ნაკლებობის და კონტროლის განხორციელების მაღალი ხარჯების გამო.

ყველა ეს პოლიტიკური ფაქტორი განიხილება სტატიაში აზერბაიჯანთან კონტექსტში.

აზერბაიჯანის მეცნიერებაში ინვესტიციიდან მოგება ძალიან დაბალია სხვა ქვეყნებთან შედარებით. ამის მთავარი მიზეზია აზერბაიჯანის მეც­ნიე­რე­ბის სისუსტე და არაეფექტურობა და ინოვაციური ეკონომიკის მოთხოვ­ნის ნაკ­ლებობა. ავტორებმა ჩაატარეს აზერბაიჯანის ცოდნის ეკონომიკის შედა­რებითი ანალიზი განვითარებულ ქვეყნებთან მიმართებაში.

აზერბაიჯანის განვითარების რეალური სტრატეგია ტრადიციულია _ წარ­მო­ების მაღალი ხარჯები და ადამიანურ კაპიტალში დაბალი ინვესტიციები. ფიზიკურ კაპიტალში ინვესტიციის ზრდა უნდა მოხდეს აზერბაიჯანისა და რეგიონების საინვესტიციო მიმზიდველობის ამაღლებით, ეკონომიკაში კერძო უცხოური და შიდა კაპიტალის შემოდინებით და ადამიანური კაპიტალის ხა­რისხის გაუმჯობესებით. ნავთობის ფაქტორის ტრანსფორმაცია ადამიანურ კაპი­ტალში ხელს უწყობს ადამიანური პოტენციალის გაუმჯობესებას, რომელ­საც უდიდესი მნიშვნელობა აქვს სტრატეგიული დანიშნულების ამოუწურავ და მუდმივად გაუმჯობესებად ბუნებრივ რესურსებს შორის, და რომელიც მოქმედებს როგორც გადამწყვეტი ფაქტორი განვითარების პროცესში. ცოტა ხნის წინ ქვეყნების არადამოუკიდებლობა, ცხოვრების დონე და ცოდნისა და უნარების ხელმისაწვდომობა კიდევ ერთხელ ადასტურებს ადამიანური ფაქ­ტორის წინა პლანზე წამოწევას.

მდგრადი და დაბალანსებული განვითარების მიღწევა გრძელვადიან პერ­ს­პექ­ტივაში მოითხოვს ეკონომიკური განვითარების მოდელის ოპტიმიზაციას. აუცილებელია ნავთობიდან შემოსავლების უფრო ეფექტურად გამოყენება ადამიანური კაპიტალის გასავითარებლად, და ამის საფუძველზე მოდერ­ნიზე­ბული ნახტომის გაკეთება. ეს მოითხოვს ეკონომიკური რეფორმების ახალ ფაზას, რათა მიღწეულ იქნეს სახელმწიფოს, საზოგადოების, ეკონომიკის ბიზ­ნესისა და ტექნოლოგიის ეფექტური კომბინაცია. ამ მოდელის განხორციელება აუცილებელია განვითარების ახალ საფეხურზე გადასასვლელად, მართვის, განათლების, მეცნიერების ხარისხის გასაუმჯობესებლად და ქვეყნის კონკუ­რენტუნარიანობის ეფექტურობისათვის. ანალიზი გვიჩვენებს, რომ ადამიანური და რესურსული პოტენციალის ნიჭიერად გამოყენება და, აგრეთვე, ქვეყნის უნიკალური გეოპოლიტიკური მდგომარეობა მიგვიყვანს აზერბაიჯანის კონკუ­რენტუნარიანობის უფრო მეტად ამაღლებამდე გლობალურ მასშტაბში.