ჟურნალი ნომერი 4 ∘ ნატალია დავლაშერიძე ∘
ევროკავშირის ქვეყნების ეკონომიკური უსაფრთხოების გამოცდილების გამოყენება საქართველოს ეკონომიკურ პოლიტიკაში

10.36172/EKONOMISTI.2024.XX.04.DAVLASHERIDZE

ანოტაცია. ნაშრომში სისტემატიზებულია ევროკავშირის წევრი ქვეყნების ღონისძიებების შემუშავებისა და განხორციელების გამოცდილება ეკონომიკური  უსაფრთხოების სფეროში და გაანალიზებულია საქართველოში მისი გამოყენების შესაძლებლობები. ევროკავშირის ქვეყნების გამოცდილებამ აჩვენა, რომ ერის ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფა გადამწყვეტ გავლენას ახდენს გლობალურ სამყაროში მკაფიო ადგილის უზრუნველყოფაზე, რომელიც ითვალისწინებს ერის ეროვნულ სტრატეგიულ ღირებულებას და პოტენციალს. განხილულია ევროკავშირის ქვეყნებში (გერმანიაში, საფრანგეთში, იტალიაში, ესპანეთში, ყოფილი სოციალისტური ბანაკის ქვეყნები, მცირე ქვეყნების დასავლეთ ევროპაში და ა.შ.) ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად ყველაზე გავრცელებული გზები.

ხაზგასმულია, რომ მსოფლიო წესრიგი განიცდის მნიშვნელოვან ცვლილებებს, რაც ხასიათდება ეკონომიკური არასტაბილურობით, ინფლაციით და მიწოდების ჯაჭვების შეფერხებით (მაგალითად, დასავლეთის სანქციებმა რუსეთის წინააღმდეგ - და უკრაინის მარცვლეულის ექსპორტის შეფერხებამ შავი ზღვის გავლით - გამოიწვია ფასების  მკვეთრი ზრდა ენერგომატარებლებზე და სურსათზე).

საჭირო გახდა სწრაფი ტექნოლოგიური პროგრესის გათვალისწინება, რამაც შექმნა უსაფრთხოების ახალი რისკები (როგორიცაა სწრაფი შეიარაღება და კიბერ საფრთხეები), ასევე ბუნებრივი რისკები, როგორიცაა პანდემია და კლიმატის ცვლილება. ეს ყველაფერი მოითხოვს არა მხოლოდ ცალკეული ქვეყნების ეკონომიკური უსაფრთხოების ახალპროგრამას, არამედ ახალი კომპლექსური ეკონომიკური უსაფრთხოების პროგრამას. 

საკვანძო სიტყვები: ეკონომიკური უსაფრთხოება,  მსოფლიო წესრიგი, ეკონომიკური სტაბილურობა.

*      *      * 

თანამედროვე საბაზრო ეკონომიკის სწრაფად ცვალებად პირობებში - გლობალიზაცია და გლობალური კრიზისები - ეკონომიკური უსაფრთხოების საკითხი განსაკუთრებით აქტუალურია, ვინაიდან ეკონომიკა არის საზოგადოების არსებობის, სოციალური ურთიერთობების აგების და მსოფლიო პოლიტიკის საფუძველი. ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფა ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ეროვნული პრიორიტეტია მსოფლიოს უმეტეს ქვეყნებში და ასეთი უსაფრთხოების წარმატებული გამოცდილების ანალიზი და შემდგომი ადაპტაცია ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური მექანიზმია ეროვნული ეკონომიკის მდგრადობისა და ეფექტურობის მისაღწევად. ევროკავშირის ქვეყნებში ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოება გაგებულია არა როგორც ეროვნული ეკონომიკისა თუ პოლიტიკის დამოუკიდებლობისა და თვითუზრუნველყოფის მისწრაფების სურვილი დანარჩენი მსოფლიოსგან, არამედ როგორც ქვეყნის სტაბილური და მდგრადი სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების მდგომარეობა, რისი უზრუნველყოფაც შესაზლბელია მჭიდრო პოლიტიკური და ეკონომიკური თანამშრომლობით.

სხვადასხვა ქვეყანაში ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის გზები განსხვავებულია, მაგრამ არსებობს რამდენიმე ძირითადი მიმართულება, რომელსაც თითქმის ყველა სახელმწიფო იყენებს.

ევროკავშირის ქვეყნებში ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად ყველაზე გავრცელებული გზებია:

–  უცხოური ინვესტიციების მოზიდვა;

–  სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების პროგრამების შემუშავება;

–  ტერიტორიული კონფლიქტების დიპლომატიური გადაწყვეტა;

– კორუმპირებული მოხელეებისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებ­ლობის გამკაცრება;

– ყოვლისმომცველი საერთაშორისო პროგრამების ფორმირება სხვადასხვა საკითხებზე, მათ შორის ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლაში;

–  რეზერვებისა და ფონდების შექმნა.

ზოგადად, ამ პრობლემების გადასაჭრელად ევროკავშირის ეკონომიკური უსაფრთხოების კონცეფციის შემუშავებისას ითვალისწინებენ მასში შემავალი ცალკეული სახელმწიფოების ინტერესებს, მათ ეროვნულ დოქტრინებს, პროგრამებს, ასევე ეროვნულს უსაფრთხოებას.

გერმანიაში, როგორც ევროკავშირის ერთ-ერთ უდიდეს და ყველაზე აქტიურ ქვეყანაში, ტერმინი ეკონომიკური უსაფრთხოება განიხილება, როგორც ღონისძიებების ერთობლიობა, რომელიც მიმართულია საზოგადოების საერთო კეთილდღეობაზე და არა კონკრეტულ ქვეყანაზე.

გერმანიაში ეკონომიკური უსაფრთხოება უფრო მეტად ესმით, როგორც ეკონომიკური ზრდის სტაბილურობა. გერმანიის მდგრადი განვითარების სტრატეგია შეიცავს კონკრეტულ მიზნებს, რომელთა მიღწევაც გარკვეული ინდიკატორების საფუძველზე უნდა გაიზომოს.

სხვადასხვა ინსტიტუტები, მათ შორის გერმანიის მდგრადი განვითარების საბჭო (RNE), რომელიც შეიქმნა 2001 წელს, მზად არიან უზრუნველყონ, რომ მდგრადობა ერთ-ერთი ფუნდამენტური პრინციპი გახდეს. გერმანიაში მდგრადი განვითარების პოლიტიკა მჭიდროდ არის გადაჯაჭვული ევროპულ და საერთაშორისო პოლიტიკასთან და ორიენტირებულია მდგრადი განვითარების გლობალურ მიზნებზე - მდგრადი განვითარების მიზნებზე (SDGs), რომელიც ჩამოყალიბდა 2015 წელს გაეროს მიერ, როგორც 2030 წლისთვის დღის წესრიგის ნაწილი. გერმანიაში მდგრადი განვითარების თემა კანცელარიის პასუხისმგებლობას ეკუთვნის. მდგრადი განვითარების სახელმწიფო მდივნების კომიტეტი რეგულარულად იკრიბება ფედერალური კანცელარიის ხელმძღვანელის ეგიდით. 2004 წლიდან ბუნდესტაგი ასევე იწვევს მდგრადი განვითარების საპარლამენტო მრჩეველთა საბჭოს (PBnE). ეს მრავალპარტიული ორგანო თავის თავს მიიჩნევს პარლამენტში მდგრადობის პოლიტიკის „დამკვირვებლად“ და აფასებს დაგეგმილ კანონმდებლობას გერმანიის მდგრადობის ეროვნული სტრატეგიის მიზნებთან შესაბამისობის თვალსაზრისით. 2002 წელს გამოქვეყნდა გერმანიის პირველი ეროვნული მდგრადი განვითარების სტრატეგია სახელწოდებით „პერსპექტივები გერმანიისთვის“. მიმდინარე ვერსია რატიფიცირებული იქნა ფედერალური კაბინეტის მიერ 2017 წლის იანვარში. გერმანიის ფედერალურ სახელმწიფოთა უმეტესობას (Länder) ასევე გააჩნია საკუთარი მდგრადობის სტრატეგია.[1]

გერმანიის ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფ მრავალმხივ კანონად  შეიძლება ჩაითვალოს კანონი „ეკონომიკის მდგრადობისა და ზრდის მხარდაჭერის შესახებ“, რომლის მიხედვითაც „სახელმწიფომ უნდა გაატაროს ისეთი ეკონომიკური პოლიტიკა, რომ საბაზრო ეკონომიკის არჩეული მოდელის ფარგლებში მან ერთდროულად ხელი შეუწყოს ფასების სტაბილურობას, დასაქმების მაღალ დონეს და გარე ეკონომიკურ წონასწორობას ეკონომიკური თანაზომიერი ზრდის  ტემპისას. ამ  დოკუმენტში გაწერილია ზომები, რომლებიც აუცილებლად მისაღებია ეკონომიკური პოლიტიკის სფეროში შიდა და გარე საფრთხეების შემთხვევაში. მიუხედავად იმისა, რომ გერმანია იმპორტირებული ნედლეულის ერთ-ერთი უმსხვილესი მომხმარებელია, ეს ფაქტი ეკონომიკური უსაფრთხოებისთვის საფრთხედ არ განიხილებოდა (ყოველ შემთხვევაში, რუსეთ-უკრაინის ომამდე). ენერგორესურსების  მოხმარების მიღწეული დონის შენარჩუნებისას ისახება მიღწეულ იქნას სამრეწველო წარმოებისა  და გერმანიის ექსპორტზე ფასების ზრდა. შიდა ეკონომიკური თვალსაზრისით კი  მიზანია ქვეყნის ჯანსაღი ეკონომიკური განვითარების, მოსახლეობის მატერიალური და სოციალური კეთილდღეობის გარანტია. საგარეო ეკონომიკური თვალსაზრისით ძირითადი აქცენტი, ეკონომიკის საექსპორტო ორიენტაციის გამო, კეთდება გაყიდვების ბაზრების სტაბილურობასა და გაუმჯობესებაზე. გერმანიაში ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების უზრუნველსაყოფად ძირითადი მეთოდებია საბაზრო ურთიერთობების ცივილიზებული ბუნების შესანარჩუნებლად ქმედებები, კონკურენციის თანაბარი პირობების შესაქმნელად, ცალკეულ დარგებში მონოპოლიზაციის თავიდან ასაცილებლად და ეროვნული ვალუტის სტაბილურობის შესანარჩუნებლად.

მნიშვნელოვანი შესაბამისი დასკვნები გაკეთდა გერმანიისა და ევროკავშირის ეკონომიკური განვითარების მრჩეველთა საბჭოს ყოველწლიურ ანგარიშში 2023/2024 წლებში[2]:

1) გეოპოლიტიკური გაურკვევლობა მნიშვნელოვან რისკს უქმნის ეკონომიკურ განვითარებას და ინფლაციას. გაურკვევლობის ფაქტორებს წარმოადგენს კერძოდ, უკრაინაში მიმდინარე ომი და ახლო აღმოსავლეთის კონფლიქტი ისრაელზე ჰამასის ტერორისტული თავდასხმის შედეგად. ახლო აღმოსავლეთში კონფლიქტის გამწვავებამ შესაძლოა ენერგომატარებლებზე  ფასების ახალი ზრდა გამოიწვიოს.

2) კორონავირუსის პანდემიამ და ენერგეტიკულმა კრიზისმა კვალი დატოვა განსაკუთრებით ევროპასა და გერმანიაში. გერმანიის წარმოების მოცულობა ამჟამად თითქმის იმავე დონეზეა, როგორც კორონავირუსის პანდემიის დაწყებისას, თითქმის ოთხი წლის წინ. ამრიგად, გერმანიაში დაფიქსირდა ევროზონის ყველა ეკონომიკებს  შორის ყველაზე დაბალი ზრდა კოროვირუსული პანდემიის დაწყების შემდეგ.

3) კიდევ უფრო ღრმა რეცესიის თავიდან აცილება გახდა შესაძლებელი ეკონომიკური პოლიტიკის მასშტაბური ღონისძიებების შედეგად, რომლებიც მიზნად ისახავდა ენერგომომარაგების შეცვლას და ენერგეტიკული კრიზისის ეკონომიკური ზემოქმედების შერბილებას. თუმცა, ყოველწლიურ ანგარიშში წარმოდგენილი გერმანიის წარმოების პოტენციალის საშუალო და გრძელვადიანი პროგნოზი, მიუხედავად არსებული ეკონომიკური სისუსტისა, მიუთითებს ზრდის მნიშვნელოვან წინააღმდეგობებზე მომდევნო ათწლეულებში.

4) ეკონომიკის მოდერნიზაციაში გადამწყვეტი წვლილი შეიტანოს ახალი  ტექნოლოგიების გამოყენებას, როგორიცაა ხელოვნური ინტელექტი (AI), დინამიური დამწყები საქმიანობა და, კერძოდ, ახალგაზრდა მზარდი კომპანიები. ეკონომიკურმა პოლიტიკამ ხელი უნდა შეუწყოს ასოცირებულ სტრუქტურულ ცვლილებებს კაპიტალის ბაზრის რეფორმები უნდა დაინერგოს გერმანულ და ევროპულ დონეზე, რაც გამოიწვევს უფრო ღრმა და ინტეგრირებულ კაპიტალის ბაზარს და მნიშვნელოვნად შეუწყობს ხელს მწვანე და ციფრულ ტრანსფორმაციას. მნიშვნელოვანი წინსვლაა საჭირო ვენჩურული კაპიტალის მეშვეობით ახალგაზრდა კომპანიების ზრდის დაფინანსებაში.

2024 წელს ჩატარებული შემოსავლების განაწილების ანალიზი გვიჩვენებს, რომ გერმანიაში სიღარიბის რისკი გაიზარდა ბოლო 20 წლის განმავლობაში. ეს ძირითადად განპირობებულია იმით, რომ რეალური შემოსავლები დაბალი შემოსავლის დიაპაზონში საშუალოზე დაბლა ვითარდებოდა.

ეკონომიკური სტაბილურობისა და უსაფრთხოების განმტკიცების მიზნით, შემოთავაზებულია რეფორმების გატარება, კერძოდ, ეკონომიკის მოდერნიზაციის მიზნით:

• აუცილებელია ინოვაციების შესაძლებლობების გაფართოება, სამეცნიერო კვლევებისთვის საგადასახადო შეღავათების დაწესება, განათლების სექტორში ინვესტიციების გაზრდა და კვლევების დაფინანსების გაფართოება, განსაკუთრებით ისეთ სექტორთაშორისი ტექნოლოგიების სფეროში, როგორიცაა ხელოვნური ინტელექტი, მონაცემთა ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა და დიგიტალიზაცია.
• ინვესტიციებისთვის საგადასახადო შეღავათების შემოღება.
• ციფრული და ენერგეტიკული ინფრასტრუქტურის მოდერნიზაცია.
• უზრუნველყოს კერძო და საჯარო ვენჩურული კაპიტალის მობილიზება სპეციალურად სტარტაპების ზრდის ფაზაში.
• გაზარდოს ინსტიტუციური ინვესტორებისათვის  აქციონერული კაპიტალის შეთავაზებები.
• ტრანსსასაზღვრო ინვესტიციების გამარტივება.
• ევროპის ფასიანი ქაღალდებისა და ბაზრების ორგანოს (ESMA) მართვის კომპეტენციის გაფართოება.
• ევროპის ფასიანი ქაღალდების ბაზრისთვის ჩარჩო პირობების შექმნა.
• უცხოური კაპიტალიდან შემოსავლების დაბეგვრის გამარტივება და ა.შ.

კაპიტალის მარაგის ზრდას შეიძლება ხელი შეუწყოს კარგად განვითარებულმა და ლიკვიდურმა კაპიტალის ბაზრებმა. ისინი ასევე ხელს უწყობენ კაპიტალის გადანაწილებას მისი ყველაზე პროდუქტიული გამოყენებისთვის და ინოვაციების დაფინანსებას. შესაბამისად, კარგად ფუნქციონირებად კაპიტალის ბაზრებს ცენტრალური მნიშვნელობა უკავიათ სუსტი ზრდის დასაძლევად და ციფრულ და მწვანე ტრანსფორმაციაში საჭირო ინვესტიციების დაფინანსებისთვის. თუმცა, გერმანიასა და ევროპაში კაპიტალის ბაზრები შედარებით განუვითარებელია.

გერმანიისა და ევროკავშირის დამოკიდებულება იმპორტზე (ევროკავშირისთვის ეს კიდევ უფრო მაღალია - 52%) საერთოდ არ არის დამოკიდებული სამომხმარებლო საქონელზე (როგორც ბევრს, ვინც არ იცნობს რეალურ მდგომარეობას შეცდომით სჯერა). მაგალითად, გერმანიის სამი უმსხვილესი კრიტიკული იმპორტის ჯგუფია კომპიუტერები, თვითმფრინავების ძრავის ნაწილები და ანტიბიოტიკები; კრიტიკული იმპორტის მცირე ჯგუფების არარსებობაც კი შეიძლება შეაჩეროს გერმანიის წევის ელექტროძრავების, თვითმფრინავების, სამრეწველო რობოტების, 3D ბეჭდვის მოწყობილობების, საწვავის უჯრედების, ფოტოელექტრული სისტემების და ა.შ.

ანგარიშში ასევე ნათქვამია, რომ საშუალო და გრძელვადიანი გამოწვევები, როგორიცაა დეკარბონიზაცია, დემოგრაფიული დაბერება და ეკონომიკური და ფულადი კავშირის სტაბილურობა, არ უნდა გადავიდეს მეორე პლანზე. ეს ყველაფერი მოითხოვს ერთობლივ მოქმედებას და სოლიდარობას ევროპაში. მაღალი ვალის დონისა და საპროცენტო განაკვეთების ზრდის პირობებში, და აგრეთვე კრიზისთან დაკავშირებულ სამთავრობო ამოცანებზე გაზრდილი მოთხოვნებისას, რომელიც დაკავშირებულია კრიზისთან,  ეკონომიკური და სავალუტო კავშირის ინსტიტუციური სტრუქტურა უნდა იყოს გაძლიერებული.

საფრანგეთში ეკონომიკური უსაფრთხოება ხორციელდება ეკონომიკური საფრთხეების გაფრთხილების გზით პრევენციული ღონისძიებების საშუალებით. მთავრობა იყენებს ახალ სქემებს ეროვნული ეკონომიკის განვითარების უზრუნველსაყოფად, რომელიც ადაპტირებულია მსოფლიოში არსებულ ვითარებაზე. საფრანგეთში, ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად კონკრეტულ დებულებებთან დაკავშირებული მთავარი სახელმწიფო დოკუმენტი არის 1964 წლის ეროვნული უსაფრთხოების აქტი, რომელიც მოიცავს შემდეგს:

1. უცხოურ ეკონომიკურ საქმიანობასთან დაკავშირებული რისკების დონის შემცირება;
2. სტაბილური პირობების ფორმირება და ეროვნული ეკონომიკის სექტორების თანაბარზომიერი განვითარება, განვითარებაში დისპროპორციების  აღმოფხვრა;
3. ეკონომიკის სტრატეგიულად მნიშვნელოვან სექტორებზე დამოკიდებულების მინიმუმამდე შემცირება.

ესპანეთი ერთ-ერთია იმ რამდენიმე ქვეყანას შორის, რომელმაც შეძლო აეშენებინა ღონისძიებების კომპლექსი მრავალდონიანი   ეროვნული ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად. თანამედროვე ესპანეთმა მიიღო ეკონომიკური უსაფრთხოების სპეციალური კონცეფცია, რომელიც გამოირჩევა ძლიერი და კარგად განვითარებული ნორმატიულ-სამართლებრივი ბაზით.

 ქვეყანა ხასიათდება მაღალი ეფექტურობით ეროვნული ეკონომიკური ინტერესების დაცვის პრინციპების განხორციელებაში. მათ შორის უნდა აღინიშნოს:

1) ეკონომიკური უსაფრთხოების საკითხების მონიტორინგის სპეციალიზებული სამსახურის არსებობა;

2) მარეგულირებელი სამართლებრივი აქტების მოქნილი სისტემა;

3) დეპარტამენტების, სამინისტროების, ორგანიზაციების პასუხისმგებლობის სფეროების მკაცრი და ლოგიკური დელიმიტაცია;

4) აღმასრულებელი და საკანონმდებლო უფლებამოსილების ყველა ორგანოზე მკაცრი კონტროლი;

5) ეკონომიკური უსაფრთხოების დამტკიცებული პროგრამა;

6) ქვეყნის ეკონომიკის განვითარების დამტკიცებული პროგრამა.

იტალიაში აქცენტი კეთდება საგარეო ეკონომიკურ ექსპანსიაზე. ამ მიდგომის მნიშვნელოვანი საზღვარი იტალიის ფარგლებს გარეთ, არის ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია (OECD), რომელიც ყურადღებას ამახვილებს იტალიაში არსებულ ვითარებაზე, მთავრობის დიდი ყურადღება ეთმობა საერთაშორისო თანამშრომლობას და საგარეო სავაჭრო ოპერაციებს უცხოელ პარტნიორებთან. იტალიის ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის განმსაზღვრელი ფაქტორებია კოოპერატივების დანერგვა ინდუსტრიაში და იტალიელი მწარმოებლებისა და მეწარმეების დაცვა.

საერთაშორისო თანამშრომლობა, ტექნოლოგიური პარტნიორობის გარდა,   აქტიურად ვითარდება სხვა სფეროებში. თუმცა, ეკონომიკური უსაფრთხოების დოქტრინის ოფიციალური შექმნა არ არის პრიორიტეტი იტალიის მთავრობისთვის. მთავარი ძალისხმევა მიმართულია  ქვეყნის ეროვნული ინტერესების დაცვისა და ზრდისაკენ და თანამშრომლობის  ხელმისაწვდომი და ეფექტური  ინსტრუმენტების გამოყენებით.

ბალტიის ქვეყნებს, უნგრეთს, სლოვაკეთს, ჩეხეთს, პოლონეთს ცალ-ცალკე აქვთ შეზღუდული პოტენციალი გავლენა მოახდინონ მსოფლიო ეკონომიკაზე, ამიტომ ისინი ირჩევენ განვითარების მოდელებს, რაც შესაძლებლობას იძლევა შეიქმნას მოქნილი და მდგრადი ეროვნული უსაფრთხოების სისტემა. ჯერ კიდევ 1990-იან წლებში მათ ჩამოაყალიბეს და წარმატებით განახორციელეს ეროვნული თითქმის იდენტური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მოდელი, რომელიც მოიცავს:

1) გეოპოლიტიკური მდგომარეობის საფუძვლიანი შეფასება;

2) ქვეყანაში ეკონომიკური რეფორმების კორექტირება;

3) ი განვითარების ვექტორისა და სტრატეგიის არჩევა;

4) განვითარების საბაზისო, რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მაჩვენებლების კორელაცია, მსოფლიო და რეგიონალურ სტანდარტებთან;

5) ქცევის ეფექტური მოდელის შექმნა 5, 10, 30 წლისთვის.

ასეთი მიდგომა ხელს უწყობს ამ ქვეყნების პოტენციალის განვითარებას, ასევე ამცირებს სოციალურ ტვირთს მოსახლეობაზე. კერძოდ, უნგრეთი მიიჩნევს ეკონომიკური უსაფრთხოების მთავარ საფრთხეებს: ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის რეგიონების ეკონომიკური ჩამორჩენა დასავლეთ ევროპის ქვეყნებიდან, საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლის სირთულეებს, დემოკრატიული ინსტიტუტების ფორმირების პრობლემებს. პოლონეთის კონცეფციაში კიდევ ერთი საფრთხე დაემატა ზემოთ ჩამოთვლილ უნგრეთის ეკონომიკურ უსაფრთხოებას – სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი ნედლეულის იმპორტის შეწყვეტას ან მნიშვნელოვან შეზღუდვას.

მცირე ქვეყნების გამოცდილება დასავლეთ ევროპაში (ნიდერლანდები, ბელგია, დანია, ლუქსემბურგი, შვეიცარია) ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად აჩვენებს, რომ მათი ეროვნული ეკონომიკური ინტერესების დაცვის მთავარი სტრატეგიული მიზანია ეკონომიკის მდგრადი ეკონომიკური ზრდისა და მოდერნიზაციის უზრუნველყოფა მსოფლიო ბაზარზე კონკურენციის პირობების შესაბამისად. ამ ქვეყნებს არ აქვთ შესაძლებლობა მნიშვნელოვნად იმოქმედონ მსოფლიო ეკონომიკის სტრუქტურის ფორმირებაზე. ისინი იძულებულნი არიან მოერგონ მსოფლიო ეკონომიკის განვითარების პირობებს, შეცვალონ ეროვნული ეკონომიკის არსებული სტრუქტურები და მათი განვითარების პროპორციები. აქედან გამომდინარეობს ეკონომიკის მოქნილი, ეფექტური სტრუქტურისა და სპეციალიზაციის ფორმირების სტრატეგიული მიზნები.  ამავე დროს, ევროკავშირის ე.წ. "მცირე ქვეყნები" განსაზღვრავენ ეკონომიკის ეფექტური სტრუქტურისა და სპეციალიზაციის სტრატეგიულ მიზნებად ჩამოყალიბებას.

ზოგადად, ევროკავშირის ქვეყნებმა, რომლებმაც გააერთიანეს თავიანთი ეკონომიკა, მნიშვნელოვანი და ხარისხობრივი ნახტომი გააკეთეს მათი ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად. თუმცა, ევროკავშირის ქვეყნებმა არ გაითვალისწინეს გარე ფაქტორების გავლენა. აშშ-ს ეკონომიკასთან გაერთიანებული და ინტეგრირებულნი, ისინი მოექცნენ ამ ქვეყნის ეკონომიკის გავლენის ქვეშ. ნებისმიერ დროს, შეერთებულ შტატებს შეუძლია დააწესოს ეკონომიკური სანქციები ევროკავშირის კომპანიების წინააღმდეგ, გაყინოს ამ კომპანიების აქტივები და ანგარიშები, რაც სინამდვილეში ნიშნავს სრულ კონტროლს ასეთი კომპანიების ქმედებებსა და საქმიანობაზე. შედეგად, ჩვენ ვაკვირდებით მჭიდრო ურთიერთკავშირს ეკონომიკასა და პოლიტიკას შორის, ან უბრალოდ რომ ვთქვათ "ეკონომიკის პოლიტიზებას".

თანამედროვე პირობებში, კერძოდ, უკრაინის ომისა და ახლო აღმოსავლეთის კონფლიქტის გამო, მსოფლიოს აბსოლუტურად ყველა ქვეყანა, მათ შორის ევროკავშირის ქვეყნები, დგანან ახალი, ჯერ კიდევ უცნობია მისი ზომით, გლობალური კრიზისის ზღვარზე, რომელიც ახლა იწყებს საკუთარი თავის გამოვლენას და გაძლიერებას. ამრიგად, მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე ავტორიტეტული ექსპერტი გლობალური ფინანსების შესახებ, ნოურიელ რუბინი, თავის სტატიაში პროექტის სინდიკატის ვებ -გვერდზე "რუსეთის ომი და გლობალური ეკონომიკა" წერს, რომ "მაცდურია ვიფიქროთ, რომ სპეცოპერაცია უკრაინაში მოახდენს უმნიშვნელო ეკონომიკურ და ფინანსურ გავლენას მსოფლიოში, იმის გათვალისწინებით, რომ რუსეთი წარმოადგენს მსოფლიო ეკონომიკის მხოლოდ 3%. დღევანდელი კრიზისი წარმოადგენს თვისებრივ გეოპოლიტიკურ ნახტომს. მისი გრძელვადიანი ეფექტები და მნიშვნელობა ძნელი გადასაფასებელია"[3]. ეკონომისტის თქმით: ომი უკრაინაში  არის მესამე ასიმეტრიული შოკი, რომელიც ევროკავშირმა განიცადა ბოლო ოცი წლის განმავლობაში. 2008 წლის ფინანსურ და ეკონომიკურ კრიზისს მოჰყვა ევროზონის კრიზისი, შემდგომ დაიწყო COVID-19 პანდემია. ასიმეტრიული შოკი არის ეკონომიკური პირობების მოულოდნელი ცვლილება, რომელიც გავლენას ახდენს ევროკავშირის ქვეყნებზე სხვადასხვა ხარისხით. კერძოდ, უკრაინაში ომი ბევრად უფრო დიდ გავლენას ახდენს მის მეზობელ ქვეყნებზე ლტოლვილთა შემოდინებასა და ამ ქვეყნების ჯერ კიდევ დამოკიდებულების გამო რუსულ გაზზე.

ამრიგად, ჩატარებული კვლევების საფუძველზე შეიძლება შემდეგი დასკვნების გამოტანა:

—  ეკონომიკური უსაფრთხოება სახელმწიფოს ეროვნული უსაფრთხოების კომპონენტია და განისაზღვრება სახელმწიფოს ეკონომიკის დაცვის მდგომარეობით გარე და შიდა საფრთხეებისგან;

—  ეკონომიკური უსაფრთხოების საფრთხეები არის გარკვეული პირობები და ფაქტორები, რომლებიც ხელს უწყობენ სახელმწიფოს ეკონომიკაზე უარყოფით გავლენას, რაც მისი ეროვნული უსაფრთხოების ძირითადი კომპონენტია;

— მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში ეკონომიკური უსაფრთხოების საფრთხეების წინააღმდეგ ბრძოლის ძირითადი გზები, კი  განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, მაგრამ აქვთ საერთო ფესვები, რომლებიც გამოხატულია მდგრადი განვითარების დონის შენარჩუნებისა და კრიზისის დროს ეკონომიკური სტაგნაციის თავიდან აცილების ამოცანებში;  

—  მსოფლიო წესრიგი განიცდის მნიშვნელოვან ცვლილებებს, რაც ხასიათდება ეკონომიკური არასტაბილურობით, ინფლაციით და მიწოდების ჯაჭვების შეფერხებით (მაგალითად, დასავლეთის სანქციებმა რუსეთის წინააღმდეგ - და უკრაინის მარცვლეულის ექსპორტის შეფერხებამ შავი ზღვის გავლით - გამოიწვია ფასების  მკვეთრი ზრდა ენერგომატარებლებზე და სურსათზე). ასევე, საჭირო გახდა სწრაფი ტექნოლოგიური პროგრესის გათვალისწინება, რამაც შექმნა უსაფრთხოების ახალი რისკები (როგორიცაა სწრაფი შეიარაღება და კიბერ საფრთხეები), ასევე ბუნებრივი რისკები, როგორიცაა პანდემია და კლიმატის ცვლილება. ეს ყველაფერი მოითხოვს არა მხოლოდ ცალკეული ქვეყნების ეკონომიკური უსაფრთხოების ახალპროგრამას, არამედ ახალი კომპლექსური ეკონომიკური უსაფრთხოების პროგრამას.

საბოლოო ჯამში, ევროკავშირის ქვეყნების მიერ ეროვნული ეკონომიკური უსაფრთხოების წარმატებული უზრუნველყოფა დამოკიდებულია ქვეყნის ეკონომიკის მდგრადობასა და სიძლიერეზე. მხოლოდ ძლიერ ეკონომიკებს შეუძლიათ წარმატებით დაიცვან თავიანთი ეროვნული ინტერესები ზრდადი გლობალური კონკურენციისა  და გლობალური ეკონომიკური დისბალანსების  ფონზე.

აქედან გამომდინარე, სახელმწიფოებმა არა მხოლოდ უნდა დაეყრდნონ მსოფლიო გამოცდილებას ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციის შემუშავებაში, არამედ, პირველ რიგში, განახორციელონ ეროვნული და საგარეო პოლიტიკის ეკონომიკური რეფორმები ყველა სუბიექტის დასაცავად. ევროკავშირის ქვეყნების გამოცდილება აჩვენებს, რომ ეროვნული ეკონომიკის განვითარების უზრუნველყოფა გადამწყვეტი ფაქტორია გლობალურ სამყაროში სახელმწიფოს მკაფიო ადგილის შესანარჩუნებლად, რაც საშუალებას მისცემს გამოავლინოს ეროვნული პოტენციალი.გლობალურ ეკონომიკაში გაჩნდა ახალი რეალობა, რომელშიც ძირითადი ეროვნული პრიორიტეტები უზრუნველყოფს მიწოდების ჯაჭვებისა და სტრატეგიული ავტონომიის მდგრადობას. მცირე ქვეყნები განსაზღვრავენ ეკონომიკის ეფექტური სტრუქტურისა და სპეციალიზაციის ფორმირებას მათი სტრატეგიული მიზნებით.ამრიგად, საქართველოს სტრატეგიული ადგილმდებარეობის გამო, შეუძლია მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს სატრანსპორტო მარშრუტების დივერსიფიკაციაში და ევროპაში ენერგომომარაგების უზრუნველყოფაში.

საქართველოსთვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს პროექტებს, რომლებიც მიმართულია სატრანზიტო და ლოგისტიკური ფუნქციის გაძლიერებისაკენ, კერძოდ, ბაქო-თბილისი-ყარსის რკინიგზა, შავი ზღვის წყალქვეშა ელექტრო კაბელი და ანაკლიის ღრმაწყლოვანი პორტი[4].

საქართველო უფრო მნიშვნელოვანი ხდება ევროკავშირისთვის ენერგომომარაგების თვალსაზრისით. შავი ზღვის გასწვრივ გაყვანილი კაბელი ევროპაში ენერგიის ტრანსპორტირებისთვის უნდა გახდეს "საქართველოსა და მთელ რეგიონთან თანამშრომლობის სიმბოლო. მანამდე აზერბაიჯანმა მზადყოფნა გამოთქვა, რომ ევროპას საქართველოს გავლით მიაწოდოს ელექტროენერგია და უნგრეთი გახდა პირველი ევროკავშირის ქვეყანა, რომელიც რეალურად  გამოხატავდა  ამის მიმართ ინტერესს. ჩვენი აზრით, ისეთი მცირე სახელმწიფოს გადარჩენის მთავარი პირობა, როგორიც საქართველოა, გარე გარემოში ცვლილებების მიმართ ადაპტირება. მათი განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე გადარჩენის იგივე პრობლემა შეექმნა ისეთ ქვეყნებს, რომლებიც ზომებით შეესაბამებიან საქართველოს, როგორიცაა: დანია, ნორვეგია, შვეიცარია, ირლანდია, ბელგია, ნიდერლანდები. თითოეულმა ამ ქვეყანამ აღმოაჩინა თავისი სპეციალიზაცია თავის რეგიონში, წარმატებით გადაჭრა ეს პრობლემა და გადარჩა როგორც სახელმწიფო.

ამასთან დაკავშირებით, გრძელვადიან პერსპექტივაში ეროვნული უსაფრთხოების მთავარი მიზანი უნდა იყოს საქართველოსთვის ევროკავშირის სტანდარტების მიღწევა ყველა მიმართულებით. საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ეკონომიკური განვითარების დონით დაახლოების შემთხვევაში, ცხოვრების დონისა და სტანდარტების თვალსაზრისით, ევროკავშირსა და საქართველოს შორის დაახლოება თავისთავად მოხდება. არ იქნება საჭირო ბარიერების აგება ხალხის, საქონლისა და კაპიტალის გადაადგილებისთვის. საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების მიზანი უნდა იყოს ევროკავშირის სტანდარტების მიღწევა და შენარჩუნება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, დროთა განმავლობაში ვერავინ ვერ დააკავებს ხალხს, ბიზნეს სუბიექტებს, კაპიტალებს საქართველოს ტერიტორიაზე, რადგან ისინი უკეთეს გამოყენებას ნახავენ ევროპისა და მსოფლიოს სხვა ადგილებში.

ამრიგად, საქართველოსთვის, რომელიც ცდილობს გახდეს ევროკავშირის სრულუფლებიანი წევრი, ეროვნული უსაფრთხოების მთავარი მიზანი უნდა იყოს ევროკავშირის სტანდარტების მიღწევა ყველა სფეროში და ყველა მიმართულებით - ტექნოლოგია, აღჭურვილობა, შრომის პროდუქტიულობა, წარმოების ხარჯები, ხელფასები და ა.შ. 

გამოყენებული ლიტერატურა 

1. Sustainability Policy in Germany. https://www.nachhaltigkeitsrat.de/en/sustainability-policy-in-germany
2. Jahresgutachten 2023/24 ENERGIEKRISE SOLIDARISCH BEWÄLTIGEN, NEUE REALITÄT GESTALTEN https://www.sachverstaendigenrat-wirtschaft.de/jahresgutachten-2023.html
3. OECD Economic Outlook, Volume 2024 Issue 1, https://www.oecd-ilibrary.org/economics/oecd-economic-outlook/volume-2024/issue-1_69a0c310-enen;jsessionid=92nyFIM8ZvUm4P_gDXNOHi9Opi8WeTm9WjFx-qP6.ip-10-240-5-137
4. Global Economic Prospects. https://www.worldbank.org/en/publication/global-economic-prospects?intcid=ecr_hp_headerA_2024-06-11-GEPReport
5. What the global economy and security require - The Business & Financial Times (thebftonline.com) https://thebftonline.com/2024/01/16/what-the-global-economy-and-security-require/

---