DOI:  10.36172/EKONOMISTI.2020.XVI.04.Gurbanov

რეზიუმე

ბოლო 20 წლის განმავლობაში მაღალტექნოლოგიური ბაზარი მნიშვნელოვნად განვითარდა, რამაც ხელი შეუწყო გლობალიზაციის ეპოქის ჩამოყალიბებას. ასეთი ტექნოლოგიები ანიჭებენ მნიშვნელოვან კონკურენტულ უპირატესობას ქვეყანას და მოიცავენ ნანოტექნოლოგიებს, ბიოტექნოლოგიებს და ინფორმაციულ და კომუნიკაციის ტექნოლოგიებს (IСT). ინოვაციური საქმიანობა მაღალტექნოლოგიურ ინდუსტრიაში ბევრად უფრო მაღალია, ვიდრე დაბალტექნოლოგიურ ინდუსტრიაში, რომელიც მოიცავს საკვების, ქაღალდის, ხის და ლითონის დამუშავების და სხვა ტიპის წარმოებას.

ინოვაციაზე დაფუძნებული მეწარმეობა ტექნოლოგიური ინოვაციის შექმნისა და განხორციელების პროცესია, რომლის ფარგლებში მეწარმე სუბიექტი მუდმივად ეძებს ინოვაციურ პროდუქტს, მომსახურებას და მეთოდებს, რომლებიც ქმნიან ახალ ბაზრებს, ხელს უწყობენ საზოგადოების ახალი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას. ინოვაციური ტექნოლოგია ქმნის ფუნდამენტურად ახალ პროდუქტს, მომსახურებას ან აუმჯობესებს არსებული პროდუქტის წარმოების ტექნოლოგიურ პროცესს. ამრიგად, ინოვაციური მეწარმეობა ახორციელებს მნიშვნელოვან შუამავალ ფუნქციას სამეცნიერო, ტექნიკურ და სამრეწველო სფეროებს შორის ტექნოლოგიის კომერციალიზაციის გზით და პროდუქტის დაფინანსებისთვის ინვესტიციის  მოპოვებით. ინოვაციური ფირმები წარმოიქმნება საზოგადოების მოთხოვნილების შედეგად, რომლის არსი მდგომარეობს  სამეცნიერო სფეროში შექმნილი პროდუქტის კომერციალიზაციის ხარჯების შემცირებაში. ტექნოლოგიური შეზღუდვები და საბაზრო პირობები, რომლებიც აფერხებენ ჩვეულებრივ კომპანიას, წარმოადგენენ იმ გარემოს, რომელშიც ინოვაციური მეწარმე მუშაობს და ახორციელებს ინვესტიციებს.

IСT სექტორს განსაკუთრებული ადგილი უკავია მაღალტექნოლოგიურ ბაზარზე. მან განვითარების რამდენიმე ეტაპი გაიარა. პირველ ეტაპი, მოიცავდა დიდი უნივერსალური მაღალპროდუქტიული სერვერების განვითარებას, რომელთა ძირითადი შემქმნელი იყო IBM კომპანია 1964 წელს. მეორე ეტაპი, პერსონალურ კომპიუტერებზე დაფუძნებული  პლატფორმის, კლიენტი/ სერვერის არქიტექტურის, ინტერნეტის  შექმნა. მესამე ეტაპზე შემუშავდა სოციალური ქსელები და ღრუბლოვანი ინფრასტრუქტურა. ახალი სოციალური ტექნოლოგიები, "დიდი მონაცემები" და მონაცემთა ახალი წყაროები ციფრული რევოლუციისკენ მიაქანებენ საზოგადოებას და მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს გლობალიზაციის პროცესებში. დიჯიტალიზაციისა და ინფორმატიზაციის პროცესებმა მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა ბიზნესის კეთების გზებზე, განათლებასა და სოციალური ცხოვრების სხვა ასპექტებზე. ამიტომ, ICT– ის განვითარება არის ნებისმიერი ქვეყნის, მათ შორის საქართველოს, ერთ – ერთი პრიორიტეტული მიმართულება.

პრობლემის ფორმულირება. ინოვაციური პროექტების განხორციელება მოითხოვს მნიშვნელოვან ფინანსურ რესურსებს. ინოვაციების დაფინანსების თვალსაჩინო თვისებაა დაფინანსების მრავალფეროვნება, რომელთა საჭიროება იზრდება, რადგან კომპანია ინოვაციური პროცესის შესაბამის ეტაპებს გადის. ასევე, ფინანსური საჭიროება გავლენას ახდენს ინოვაციის ტიპზე - არის თუ არა ინოვაცია რადიკალური თუ მიმართულია მხოლოდ ზოგიერთი პროდუქტის თვისებების გაუმჯობესებაზე. ბოლო პერიოდში შეიმჩნევა ინვესტორების ინტერესი ქართული კომპანიების მიმართ. ინვესტორები ირჩევენ მცირე ზომის, მაგრამ ყველაზე პერსპექტიულ აქტივებს. ფინანსური ბაზრის განვითარების არარსებობის გამო, გარიგებები ძირითადად არასაჯარო ხასიათისაა.

სტრატეგიული ინვესტორებისთვის IT კომპანიის მიმზიდველობა პირველ რიგში განისაზღვრება ფინანსური მაჩვენებლებით, რომლებიც საერთოა ბიზნესის ყველა სახეობისათვის - შემოსავალი, მოგების მარჟა, სესხის ტვირთი. სხვა მნიშვნელოვანი მაჩვენებლებია IT კომპანიის მიერ გამოყენებული ბიზნეს მოდელები, მისი კონკურენტუნარიანობა, შექმნილი დამატებული ღირებულების ოდენობა, ისტორიული ზრდის ტემპები და მათი პროგნოზი. ინდუსტრიის საინვესტიციო მიმზიდველობის შეფასების მთავარი პრობლემა არის კომპანიების უარი მათი საქმიანობის შესახებ ინფორმაციის მიწოდებაზე. შესაბამისად, სარეიტინგო კომპანიები ცდილობენ შეაფასონ ინდუსტრია ექსპერტთა შეფასების საფუძველზე. ამ პრობლემის დასაძლევად ასევე გამოიყენება შერეული ფინანსური და არაფინანსური მაჩვენებლები, რომლებიც ეფუძნება კორელაციის ანალოგს, რომელიც საშუალებას იძლევა შეფასდეს კომპანიის მასშტაბები.

კვლევის ძირითადი მიზანი არის საინფორმაციო საკომუნიკაციო სექტორის სპეციფიკის იდენტიფიცირება, ინვესტორებისთვის რისკების შეფასება და 50 ქართული საინფორმაციო – საკომუნიკაციო კომპანიების ძირითადი ფინანსური მეტრიკების ანალიზი (2017-2018 წლების პერიოდისთვის). კვლევის მონაცემები და ფინანსური ანგარიშგება მოპოვებულია საჯარო ინფორმაციის რესურსის reportal.ge- სგან.

საქართველოს ICT სექტორის ანალიზი. მაღალტექნოლოგიური პროდუქტებით, მომსახურებებით და ინოვაციური ტექნოლოგიებით საერთაშორისო ვაჭრობა აუცილებელი ხდება ყველა ქვეყნის ეკონომიკისთვის. მისი განვითარების ძირითადი მაჩვენებელია მაღალი ტექნოლოგიების ექსპორტის დონე. მაღალი კვლევისა და განვითარების ინტენსივობის მქონე პროდუქტებია კოსმოსური, კომპიუტერული, ფარმაცევტული პროდუქცია, სამეცნიერო ინსტრუმენტები და ელექტრო აპარატურა. საქართველო 2010-2018 წლებში ბოლო ადგილზე იყო დსთ-ს ქვეყნებს შორის მაღალი ტექნოლოგიების ექსპორტის მიხედვით, საშუალო მაჩვენბლის დონე შეადგენდა 3,38%, ხოლო ლიდერობდა ყაზახეთი (კოეფიციენტის დონე 31,27%). 2017 წელს 0,6% - ით საქართველო ლიდერობდა კავკასიის ქვეყნებში ICT საქონლის ექსპორტით, რომელშიც შედის კომპიუტერები და პერიფერიული მოწყობილობები, საკომუნიკაციო მოწყობილობა, სამომხმარებლო ელექტრონული მოწყობილობები, ელექტრონული კომპონენტები და სხვა ინფორმაციული და ტექნოლოგიური საქონელი.

უნდა აღინიშნოს, რომ ქართული ICT სექტორის განვითარება ითვლის მხოლოდ რამოდენიმე ათწლეულს და კომპანიები მუშაობენ გაურკვევლობის მაღალი დონის პირობებში. ეს სიტუაცია ზრდის ინვესტორთა რისკებს და ეკონომიკის სხვა უარყოფითი ფაქტორების გათვალისწინებით ისინი თავს იკავებენ სექტორში ინვესტიციების განხორციელებისგან.

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებით, საქართველოში მოქმედებს 190 749 საწარმო, აქედან 1,3% წილი მოდის ICT კომპანიებზე. 2020 წლისთვის რეგისტრირებული ICT კომპანიების მხოლოდ 38% იყო აქტიური.

ჩატარებულმა ანალიზი აჩვენებს, რომ დარგში წარმოდგენილი კომპანიების თითქმის 60%-ის აქტივები არ აღემატება 1 მლნ. ლარს. დასავლეთის ICT ბაზრისგან განსხვავებით, სადაც ლიდერობს პროგრამული უზრუნველყოფით ვაჭრობა და მომსახურება,  ქართული ბაზრის სტრუქტურაში ჭარბობს უცხოური წარმოების აღჭურვილობის გაყიდვები   (ანალიზირებული კომპანიების 70%) და მხოლოდ 30% მოდის ICT მომსახურების სექტორზე. ტექნიკის გაყიდვები, რომლებიც IСT ბაზრის 55% -ზე მეტს შეადგენს, ამცირებს IT სერვისების ბაზრის ფორმირების შესაძლებლობებსა და ინვესტიციების მიმზიდველობას. აღსანიშნავია, რომ ყველა ეკონომიკური სექტორის კომპანიების მიერ შექმნილი ერთობლივი დამატებული ღირებულების 8%-ი შეიქმნა ICT კომპანიების მიერ.

ანალიზმა გამოავლინა, დარგში სესხის ფინანსური კოეფიციენტების მცირე დონე, განსაკუთრებით საყურადღებოა გრძელვადიანი ვალდებულებების არარსებობა დარგის ისეთი კომპანიების სტრუქტურაში, რომლებიც მიეკუთვნებიან კომპანიების კლასიფიკაციის მეორე და მესამე ჯგუფებს. ამავდროულად, ანალიზირებული კომპანიების ლიკვიდურობის კოეფიციენტები საკმაოდ მაღალია, თუმცა ყველაზე ლიკვიდური კომპანიები სატელეკომუნიკაციო სექტორში და IT აღჭურვილობის რეალიზაციით არიან დაკავებული, სადაც ცალკეული კომპანიების ლიკვიდურობა 5-ს აღემატება.

აღსანიშნავია, რომ გაანალიზებული კომპანიების 60% დარეგისტრირებულია 2014-2016 წლების პერიოდისთვის და შედეგებმა აჩვენა, რომ კომპანიების 30% -ს უარყოფითი ROA ჰქონდა, ხოლო 25% -ს უარყოფითი ROE.

ყველაზე გავრცელებული და რეალურად ხელმისაწვდომი ინდიკატორი, რომელიც ახასიათებს IT კომპანიების საქმიანობას, არის მთლიანი შემოსავალი ან ბრუნვა. მეორე, რომელიც პირდაპირ უკავშირდება პირველს, არის ბრუნვის მაჩვენებლის დინამიკა. ჩვენი კვლევის თანახმად, 2017-2018 წლების პერიოდისთვის თითქმის ყველა კომპანიაში აღინიშნებოდა ამ მაჩვენებლის ზრდა და, ზოგადად, მისი ღირებულება 5,6% -ით გაიზარდა. გაანალიზებული ICT კომპანიების მთლიანი ბრუნვის საერთო სტრუქტურაში 62% მოდის მსხვილ კომპანიებზე, 18% საშუალო და 19% მცირე კომპანიებზე. 2017-2018 წლებში საინფორმაციო ტექნოლოგიების კომპანიებში პროდუქციის ღირებულებამ შეადგინა ეკონომიკის ყველა სექტორის მთლიანი გამოშვების 3%.

დასკვნა

 ანალიზმა აჩვენა, რომ ICT ბაზარი განვითარების ეტაპზეა. ბაზრის ძირითადი კატეგორიაა საბითუმო ვაჭრობა ICT აღჭურვილობით. ეს ტენდენცია ამცირებს მის მიმზიდველობას ინვესტორებისთვის. გაანალიზებული კომპანიების კაპიტალის სტრუქტურაში ჭარბობენ მოკლევადიანი ვალდებულებები, ხოლო გრძელვადიანი დაფინანსების დონე საკმაოდ დაბალია. ზოგადად, კომპანიები თავიანთ აქტივებს, პირველ რიგში, საკუთარი კაპიტალის საშუალებით აფინანსებენ, რაც შეიძლება მიუთითებდეს სესხის ხელმიუწვდომელობაზე განუვითარებელი ფინანსური ბაზრის პირობებში, ამაზე მიუთითებს ის ფაქტიც, რომ კომპანიების უმეტესობა ირჩევს შეზღუდული პასუხისგებლობის ორგანიზაციულ ფორმას და ამით ავტომატურად უარს ამბობენ დაფინანსების ალტერნატიულ ინსტრუმენტებზე. ამის მიუხედავად, მაღალი სასესხო ვალდებულებების არარსებობა, ლიკვიდურობის მაღალი კოეფიციენტები, ბრუნვის ზრდის ტენდენცია ქმნის დარგის კომპანიების შემოსავლის ზრდის შესაძლებლობას, ფინანსური ბერკეტის პოტენციური გამოყენების გამო. 

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. Aoun D., Hwang J. The effects of cash flow and size on the investment decisions of ICT firms: A dynamic approach. Information Economics and Policy. Volume 20, Issue 2, June 2008, Pages 120-134. https://doi.org/10.1016/j.infoecopol.2007.12.001
2. Grant D., Yeo B. A global perspective on tech investment, financing, and ICT on manufacturing and service industry performance. International Journal of Information Management Volume 43, December 2018, Pages 130-145 https://doi.org/10.1016/j.ijinfomgt.2018.06.007
3. Fernández-Portillo A., Almodóvar-González M., Hernández-Mogollón R. Impact of ICT development on economic growth. A study of OECD European union countries. Technology in Society. Volume 63, November 2020, 101420 https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2020.101420
4. Leon F. Long-term finance and entrepreneurship. https://www.researchgate.net/publication/333436891_Long-term_finance_and_entrepreneurship
5. Najar T. Antecedents to open business model in the ICT-based sectors. The Journal of High Technology Management Research. Volume 31, Issue 2, November 2020, 100388 https://doi.org/10.1016/j.hitech.2020.100388
6. Li Q., Wu Y. Intangible capital, ICT and sector growth in China Author links open overlay panel. Telecommunications Policy. Volume 44, Issue 1, February 2020, 101854 https://doi.org/10.1016/j.telpol.2019.101854
7. Vatavu S. The impact of capital structure on financial performance in Romanian listed companies. Procedia Economics and Finance. Volume 32, 2015, pages 1314-1322 https://doi.org/10.1016/S2212-5671(15)01508-7
8. Филиппов Д. Финансовые инновации в условиях развития цифровой экономики. Журнал «Креативная экономика», Том 13, №8, август 2019 10.18334/ce.13.8.40881
9. Закиров Э. Результаты опроса предприятий сферы ИКТ по существующим проблемам в отрасли https://ictnews.uz/26/02/2018/survey-cio/
10. https://data.worldbank.org/indicator/TX.VAL.TECH.MF.ZS?contextual=region&locations=GE&most_recent_value_desc=false&view=chart, author’s calculations.
11. www.geostat.ge