ჟურნალი ნომერი 1 ∘ გიორგი ჭოჭუა ∘
საქართველოს ლანდშაფტური მრავალფეროვნება და მდგრადი ტურიზმის პერსპექტივები

ანოტაცია

ტურიზმი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სოციალური პრობლემების გადაჭრაში, დამატებითი სამუშაო ადგილების შექმნის, დასაქმების გაზრდასა და ქვეყნის მოსახლეობის კეთილდღეობის ამაღლებაში. მისი მულტიპლიკატორული ეფექტის გამო, ტურიზმი ხდება ეკონომიკის სულ უფრო მნიშვნელოვანი სექტორი, რომელიც გავლენას ახდენს მის სხვა სექტორებზე, მათ შორის მშენებლობაზე, ტრანსპორტზე, სოფლის მეურნეობაზე, საკვების გადამუშავებაზე, ვაჭრობაზე, კომუნიკაციებზე, რითაც მოქმედებს როგორც კატალიზატორი მრავალი რეგიონის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარებისთვის.

ტურიზმის განვითარების თანამედროვე ეტაპს აქვს ფუნდამენტური განსხვავება წინა წლებისგან განსხვავებით, რაც დაკავშირებულია გლობალურ სოციალურ-ეკონომიკურ მოვლენებთან და პროცესებთან, მათ შორის პანდემიასთან და გლობალურ დიგიტალიზაციასთან.

ე.წ ახალი რეალობის პირობებში იცვლება ისეთი ცნებების კლასიკური ინტერპრეტაცია, როგორიცაა მდგრადი განვითარება, ტურიზმის ხარისხი და სასტუმროს მომსახურება. ახლა ხარისხი აუცილებლად უნდა შეფასდეს მათი უსაფრთხოების გათვალისწინებით და ეს ხდება ერთ-ერთი მთავარი კრიტერიუმი ტურისტული და სასტუმრო სერვისების არჩევისას. 

მდგრადი განვითარების პრინციპებზე დაფუძნებული ტურიზმი პერსპექტიული მიმართულებაა საქართველოში მდგრადი განვითარების მიზნების მისაღწევად. მიღებული ტურიზმის განვითარების სტრატეგია მიზნად ისახავს ტურისტების კმაყოფილების ხარისხის მაქსიმიზაციას და ტურისტული ინდუსტრიის განვითარებას, ასევე ახალი სამუშაო ადგილების შექმნისა და სიღარიბის აღმოფხვრის შესაძლებლობების გაფართოებას.

საქართველოს ბუნებას ტურიზმის მდგრადი განვითარების დიდი პოტენციალი აქვს. ტურისტული ინდუსტრიის განვითარება შეიძლება ჩაითვალოს 2030 წლამდე მდგრადი განვითარების მიზნების მიღწევის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მიმართულებად. პეიზაჟების უნიკალური მრავალფეროვნება მთებიდან შავი ზღვის სანაპირომდე, ფლორისა და ფაუნის ბიომრავალფეროვნება, ხელსაყრელი კლიმატური პირობები, მინერალური და სამკურნალო წყლები, უძველესი დროიდან ისტორიული და კულტურული მემკვიდრეობა, ძირძველი ხალხის ფოლკლორი და ტრადიციები, მრავალფეროვანი ეროვნული კერძები. მეღვინეობა და ეკონომიკის სხვა დარგები - ეს ყველაფერი დიდ პოტენციალს ქმნის ტურიზმის სხვადასხვა სახეობის განვითარებისთვის.

ველური ბუნების მსოფლიო ფონდმა - World Wide Fund for Nature; WWF აღიარა, რომ ევროპის არცერთ ქვეყანას არ აქვს ისეთი მდიდარი ფლორა და ფაუნა და ისეთი მრავალფეროვანი ლანდშაფტი, როგორიც საქართველოს.(1) ლანდშაფტის მრავალფეროვნებითა და გეოლოგიურად არათანაბარი ზედაპირით გამორჩეულ მსოფლიოს ქვეყნებს შორის საქართველო მეთორმეტე ადგილს იკავებს. საქართველოს ბუნება მრავალმხრივია და სადღაც უბრალოდ უნიკალური, რაც წარმოადგენს ეკოტურიზმის განვითარების დიდ პოტენციალს. ეროვნული პარკები და დაცული ტერიტორიები შეადგენენ ქვეყნის 7%-ს, დაცული ტერიტორიების 75% ტყეებია. საქართველოს აქვს 14 ეროვნული ნაკრძალი, 9 ეროვნული პარკი, 17 დაცული ტერიტორია, 14 ეროვნული ძეგლი და 2 დაცული ლანდშაფტი, სადაც უკვე შექმნილია ან იქმნება ეკოტურიზმის შესაბამისი ინფრასტრუქტურა. ბევრი ტურისტისთვის საქართველო მიმზიდველია თავისი ბიომრავალფეროვნებით. საქართველოში, სხვა ევროპის ქვეყნებთან შედარებით ქვეყნ, უფრო მეტია ცხოველთა და მცენარის სახეობები, რაც განპირობებულია ტყეების დიდი ფართობითა და მაღალ ალპური ზონით. ფლორისა და ფაუნის, ანუ შედარებით მცირე ფართობზე გავრცელებული მცენარეებისა და ცხოველების ენდემიები ძალიან მრავალრიცხოვანია. მხოლოდ ფლორას აქვს დაახლოებით 500 სახეობის ენდემური მცენარე. კლდოვან მთებზე შემორჩენილია მსოფლიოში გადაშენების პირას მყოფი ელდარის ფიჭვის ერთადერთი პატარა კორომი. ენდემური ფაუნიდან შეიძლება აღინიშნოს "თამაშის მეფე" - ქართული და კოლხური ხოხობი, პრომეთეს თაგვი, რომელიც გვხვდება მხოლოდ აფხაზეთში, სვანეთში და აჭარის მთიან მხარეში, ასევე კავკასიური ტურა, რომელიც ცნობილია თავისი უნიკალური გრეხილი რქებით. 2015 წელს საქართველოს მთავრობამ მიიღო საქართველოს ტურიზმის განვითარების სტრატეგია - 2025  (2), რომელიც შეიმუშავა საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრომ ტურიზმის ეროვნულ ადმინისტრაციასთან ერთად მსოფლიო ბანკის ფინანსური და ტექნიკური მხარდაჭერით. სტრატეგიის მომზადებაში ხელისუფლების, ტურისტული ბიზნესისა და საზოგადოების წარმომადგენლები მონაწილეობდნენ. კერძოდ, გაიმართა კონსულტაციები და სიღრმისეული დისკუსიები ეროვნული და ადგილობრივი ხელისუფლების, სპეციალურად დაცული ტერიტორიებისა და კულტურული მემკვიდრეობის ობიექტების ადმინისტრაციების, ინვესტორების, ტუროპერატორების, სასტუმროს მფლობელებისა და საგანმანათლებლო ტურიზმის წარმომადგენლების მონაწილეობით.

საქართველოს ტურიზმის განვითარების სტრატეგია 2025 ადგენს დარგის განვითარების ხედვას 2015-2025 წლებისთვის. მთავრობის მოქმედების სტრატეგიულ გეგმასთან ერთად ტურიზმის ღირებულებისა და მნიშვნელობის გაზრდის მიზნით ქვეყნის ეკონომიკის და, საბოლოო ჯამში, მისი მოქალაქეების საკეთილდღეოდ. მრეწველობის განვითარების გეგმა შემუშავდა მთავრობასა და კერძო სექტორს შორის პარტნიორობის გზით, რათა მაქსიმალურად გაზარდოს ტურისტების კმაყოფილება, დივერსიფიკაცია გაუწიოს ბაზარს და პროდუქტების შეთავაზებას, მიაღწიოს ტურისტული ინდუსტრიის ზომისა და მომგებიანობის მდგრად ზრდას და გააუმჯობესოს სამუშაო ადგილების შექმნის შესაძლებლობები.

სტრატეგია მიზნად ისახავს რვა სტრატეგიული მიზნის მიღწევას:

• პატივისცემის დამოკიდებულების განვითარება, საქართველოს კულტურული და ბუნებრივი მემკვიდრეობის აღდგენა და შენარჩუნება;
• ტურისტებისთვის უნიკალური ავთენტური გამოცდილების ჩამოყალიბება ამ ბუნებრივი და კულტურული მემკვიდრეობის ობიექტების გაცნობის საფუძველზე;
• დარგის კონკურენტუნარიანობის გაზრდა ტურისტებისთვის მსოფლიო დონის სერვისების მიწოდებით;
• ტურისტების მოზიდვა მაღალი ხარჯების ბაზრებიდან ტურისტული სერვისების მარკეტინგის გაფართოებითა და გაუმჯობესებით;
• ქვეყანაში ტურისტული საქმიანობის შესახებ მონაცემების შეგროვებისა და ანალიზისა და ტურისტული ინდუსტრიის ეფექტურობის შეფასების შესაძლებლობების გაფართოება და განვითარება;
• ტურიზმის სექტორში სახელმწიფო და კერძო ინვესტიციების გაზრდა;
• ბიზნეს გარემოს გაუმჯობესება უცხოური და შიდა ინვესტიციების გაზრდის მიზნით;
• ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი მიზნის მისაღწევად აუცილებელია მთავრობას, ტურისტულ ინდუსტრიას, არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და საზოგადოებას შორის პარტნიორობის ჩამოყალიბება.

მოსალოდნელია, რომ სტრატეგია გაზრდის ტურისტული ინდუსტრიის წვლილს საქართველოს ეკონომიკურ განვითარებაში. სტრატეგია ითვალისწინებს, რომ 2025 წლისთვის ქვეყანამ მნიშვნელოვნად უნდა გაზარდოს ტურიზმიდან მიღებული შემოსავალი: 1,8 მილიარდი ლარიდან (დაახლოებით 670 მილიონი აშშ დოლარი) 5,5 მილიარდ ლარამდე (2 მილიარდი აშშ დოლარი). 

საქართველოს მთავრობა ეტაპობრივად ამახვილებს ყურადღებას ტურისტული ბაზრების დივერსიფიკაციაზე, ქვეყნის შესახებ ცნობადობის ამაღლებაზე, კერძო სექტორის დახმარებაზე მაღალი ხარისხის ტურისტული პროდუქტის შექმნაში, მომსახურების ხარისხის გაუმჯობესებასა და შიდა ტურისტული ბაზრის შემდგომი განვითარების სტიმულირებაზე. ამავდროულად, ინფრასტრუქტურის განვითარება და ახალი ინვესტიციების მოზიდვა იქნება ტურიზმის ინდუსტრიის ზრდისა და პროგრესის მამოძრავებელი ძალა.

სტუმართმოყვარე საქართველო გვთავაზობს დასვენების მრავალფეროვან სახეობას, რომელსაც შეუძლია დააკმაყოფილოს როგორც აქტიური, ისე ექსტრემალური ტურიზმის მოთხოვნილება, ასევე ზღვის სანაპიროზე უფრო მშვიდი დასვენება სამედიცინო პროცედურებით, ადგილობრივ კულტურულ ღირსშესანიშნაობებსა და ღვინის ქარხნების ვიზიტებით. ს,,,,,აქართველოს ეროვნული სამზარეულო და ღვინოები ქვეყანაში იზიდავს გურმანებს მთელი მსოფლიოდან. ის ტურისტებს სთავაზობს როგორც მიზანმიმართულ, ასევე კომბინირებულ ტურებს, რაც დამსვენებლებს საშუალებას აძლევს მაქსიმალურად გამოიყენონ თავიანთი შთაბეჭდილებები საქართველოში სტუმრობისას.

ტურისტული სერვისების შემდეგი ტიპები შემოთავაზებულია როგორც შიდა, ასევე საერთაშორისო ტურისტულ ბაზრებზე:

ბიზნეს ტურები , მათ შორის კონფერენციებისთვის (მისი მდებარეობისა და მსხვილი სასტუმროს ბრენდების ფართო ქსელის გამო, როგორიცაა Radisson, Intercontinental, Holiday Inn, Georgia, გთავაზობთ საქმიანი მოგზაურობის მომსახურებას);

კულტურული და რელიგიური ტურები (კულტურული ტურები საშუალებას აძლევს ტურისტებს ნახონ ისტორიული და კულტურული ძეგლები, რომლებითაც საქართველო ძალიან მდიდარია; საქართველოს მართლმადიდებლურ ეკლესიას აქვს მდიდარი ისტორია: უძველესი ტაძრები და სამონასტრო კომპლექსები მდებარეობს ქვეყნის ყველა რეგიონში);

სათხილამურო ტურები (ზამთრის სათხილამურო კურორტები - გუდაური, ბაკურიანი, მესტია - გთავაზობთ მომსახურების სრულ პაკეტს);

ეკო ტურები (ქვეყანაში არის მრავალი დაცული ტერიტორია უნიკალური ფლორისა და ფაუნით);

სამთო ტურები (მთები შეადგენენ ქვეყნის ტერიტორიის 85%-ს, ჩრდილოეთით მას ესაზღვრება კავკასიონის ქედი შხარას და ყაზბეკის მწვერვალებით, რაც დიდ ინტერესს იწვევს მთამსვლელებისთვის, როგორც პროფესიონალებისთვის, ასევე მოყვარულებისთვის);

სოფლისა და აგროტურიზმი (სოფლის მეურნეობისა და მეცხოველეობის მრავალწლიანი გამოცდილებიდან გამომდინარე, საქართველოს აქვს უზარმაზარი პოტენციალი ამ ტიპის ტურიზმის, განსაკუთრებით ღვინის ტურიზმის განვითარებისთვის);

სამედიცინო ტურიზმი (საქართველოში არის უნიკალური კურორტები სამკურნალო კლიმატით, წყლით, ტალახით და ა.შ.);

სათავგადასავლო ტურები და ტურები მდინარის კანიონებში;

საკურორტო ტურები (ამ ტიპის დასვენება კონცენტრირებულია შავი ზღვის სანაპიროს კურორტებზე).

საქართველო ტურისტებს სთავაზობს 103 კურორტს და 182 საკურორტო ადგილს, ასევე 2400 სახეობის მინერალურ და თერმულ წყალს. კურორტები ავითარებენ და აუმჯობესებენ შესაბამის ინფრასტრუქტურას, აფართოებენ სამედიცინო ტურიზმის შესაძლებლობებს.

ბოლო წლებში სახელმწიფომ არაერთი მნიშვნელოვანი პროექტი განახორციელა სიღნაღში, ყვარელში, ბათუმში, ანაკლიაში, ქობულეთში, მცხეთაში, გუდაურში და სხვა ქალაქებში. ამ პროექტებმა ტურისტების მოზიდვასაც შეუწყო ხელი. მაგალითად, ბათუმი შავი ზღვის სანაპიროს მარგალიტად იქცა, მთელი აჭარა კი მიმზიდველ საკურორტო რეგიონად. საქართველოში ასევე დიდი პოპულარობით სარგებლობს ტურები მაღალმთიან ადგილებში, როგორიცაა სვანეთის უშგულის თემი. ამ ადგილს ხშირად ევროპის „სახურავს“ უწოდებენ, რადგან ის ზღვის დონიდან 2200 მ სიმაღლეზე მდებარეობს და ევროპის ერთ-ერთ ყველაზე მაღალ მუდმივ დასახლებად ითვლება. აქტიური დასვენების მოყვარულთათვის საქართველო ავითარებს სამთო ტურებს ყაზბეგში, ხევსურეთში და სხვა მაღალმთიან რეგიონებში. ასევე, ყოველდღიურად იხვეწება ეკოტურიზმის ინფრასტრუქტურა, როგორც მდგრადი ტურიზმის ერთ-ერთი ყველაზე პერსპექტიული სახეობა კავკასიის დაცულ ტერიტორიებზე.

იუნესკომ და საქართველოს დაცული ტერიტორიების განვითარების ფონდმა ხელი მოაწერეს შეთანხმებას მდგრადი ტურიზმისა და მემკვიდრეობის დაცვის ღონისძიებების მხარდასაჭერად კოლხეთის ტყეებისა და ჭაობების (საქართველო) მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლებში (4).

UNESCO-სა და DFPA-ს შორის 150 000 აშშ დოლარის ღირებულების პარტნიორობა ხელს შეუწყობს საქართველოს მდგრადი ტურიზმის აღდგენას ვიზიტორთა მენეჯმენტის გაძლიერებით და ქონების გამორჩეული უნივერსალური ღირებულების შესახებ ცნობიერების ამაღლების გზით.

როგორც პარტნიორობის ნაწილი, განხორციელდება მნიშვნელოვანი შესაძლებლობების ამაღლების აქტივობები, რომლებიც ფოკუსირებული იქნება მემკვიდრეობის მენეჯმენტის პერსონალის, ვიზიტორთა მომსახურების გუნდებისა და ადგილობრივი რეინჯერების კვალიფიკაციის ამაღლებაზე. „ნაღდი ფული სამუშაოსთვის“ ინიციატივა შექმნის მოკლევადიან სამუშაო შესაძლებლობებს უმუშევარი ახალგაზრდებისთვის, რომლებიც გაივლიან ტრენინგს მემკვიდრეობის დაცვის მხარდასაჭერად და საკუთრებაში არსებული სარემონტო და კონსერვაციის სამუშაოების შესასრულებლად.

კოლხური ტყეები და ჭაობები განლაგებულია 80 კმ სიგრძის დერეფანში შავი ზღვის თბილი ზომიერი და უკიდურესად ნოტიო აღმოსავლეთ სანაპიროზე. იგი მოიცავს საქართველოს ოთხ დაცულ ტერიტორიას: კოლხეთისა და მტირალას ეროვნულ პარკებს და კინტრიშისა და ქობულეთის დაცულ ტერიტორიებს. უბანი მდიდარია ბიომრავალფეროვნებით, დაახლოებით 1 100 სახეობის სისხლძარღვოვანი და არასისხლძარღვოვანი მცენარეებით, მათ შორის 44 საფრთხის ქვეშ მყოფი სისხლძარღვთა გეგმის სახეობები და თითქმის 500 სახეობის ხერხემლიანები და დიდი რაოდენობით უხერხემლო სახეობები. ადგილზე ასევე არის 19 საფრთხის ქვეშ მყოფი ცხოველის სახეობა, მათ შორის ზუთხი, განსაკუთრებით გადაშენების პირას მყოფი კოლხური ზუთხი.

მდგრადი ტურიზმი არის კეთილსინდისიერი მოგზაურობა. ეს ნიშნავს, იყოთ ფრთხილად იმ გარემოსთან, რომელსაც იკვლევთ და პატივი სცეთ იმ თემებს, რომლებსაც სტუმრობთ. მდგრადი მოგზაურობის ორი გადაფარვის კომპონენტია ეკოტურიზმი და ეთიკური ტურიზმი . საერთაშორისო ეკოტურიზმის საზოგადოება (TIES) განსაზღვრავს ეკოტურიზმს, როგორც პასუხისმგებლიან მოგზაურობას ბუნებრივ ადგილებში, რომელიც იცავს გარემოს და აუმჯობესებს ადგილობრივი მოსახლეობის კეთილდღეობას.

ეკოტურიზმი განიხილება, როგორც მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი კოლხეთის ტყეებისა და ჭაობების შემოსავლების გასაძლიერებლად, გრძელვადიანი კონსერვაციისა და ფინანსური მდგრადობის მისაღწევად. მდგრადი ტურიზმის მენეჯმენტის ტრენინგის, ინტერპრეტაციის გაუმჯობესებისა და ახალი ეკოტურიზმის პროდუქტების შემუშავების გზით - პარტნიორობა ხელს შეუწყობს მსოფლიო მემკვიდრეობის საკუთრების მთლიანი მენეჯმენტის გაძლიერებას.

პარტნიორობა ხორციელდება 2 მილიონი ევროს ღირებულების COVID-19 ტურიზმის აღდგენის პროექტის ფარგლებში , რომელიც დაფინანსებულია გერმანიის ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ფედერალური სამინისტროს მიერ, Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH-თან თანამშრომლობით. პროექტი ამჟამად ხორციელდება მსოფლიო მემკვიდრეობის ცხრა საკუთრებაში სხვა ექვს ქვეყანაში: ბოსნია და ჰერცეგოვინა, კამბოჯა, ინდონეზია, კენია, ნამიბია და ვიეტნამი.

ტურიზმის განვითარების ეროვნული სტრატეგიის მიხედვით, საქართველო მიზნად ისახავს 2025 წლისთვის გახდეს წამყვანი ტურისტული ქვეყანა, რომელსაც შეუძლია წლის ნებისმიერ დროს უზრუნველყოს მსოფლიო დონის მომსახურება.

ჩვენ მიმოვიხილეთ მდგრადი ტურიზმის პერსპექტივები საქართველოში, რომელიც გამოირჩევა მრავალფეროვანი ლანდშაფტებით, მდიდარი ბიომრავალფეროვნებით - ფლორისა და ფაუნის თვალსაზრისით. იგი ხაზს უსვამს იმას, თუ როგორ შეუძლია ამ ბუნებრივ აქტივებს დადებითად შეუწყოს ხელი ქვეყნის მდგრად განვითარებას და საზოგადოების კეთილდღეობას. მდგრადი ტურისტული პრაქტიკის პოპულარიზაციის გზით, საქართველოს შეუძლია გამოიყენოს თავისი ბუნებრივი სილამაზე, როგორც ეკონომიკური სარგებლის მოსაპოვებლად, ასევე გარემოს და კულტურული მემკვიდრეობის დასაცავად. ეს მიდგომა არა მხოლოდ მხარს უჭერს ქვეყნის განსაცვიფრებელი ლანდშაფტების შენარჩუნებას, არამედ აუმჯობესებს ადგილობრივი თემების ცხოვრების ხარისხს, ხელს უწყობს კულტურულ გაცვლას და  გარემოს დაცვას კარგად მართული და დაბალანსებული მიდგომის მეშვეობით საქართველოს აქვს შესაძლებლობა შექმნას ჰარმონიული ურთიერთობა მის ბუნებრივ რესურსებს, ტურისტულ ინდუსტრიასა და მისი ხალხის კეთილდღეობას შორის მომავალი წლების განმავლობაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://www.worldwildlife.org/
2. ალადაშვილი მ. ტურიზმი, გლობალიზაცია და მდგრადი განვითარება/ საერთაშორისო სამეცნიერო-პრაქტიკული ჟურნალი გლობალიზაცია და ბიზნესი. N3, 2017
3.  დევაძე ნ., ტურიზმის მდგრადი განვითარების პრობლემები და მათი გადაჭრის ძირითადი მიმართულებები. დისერტაცია ბიზნესის ადმინისტრირების დოქტორის აკადემიური ხარისხის მოსაპოვებლად ბათუმი, 2019
4. Butler R.W. The Concept of a Tourist Area Cycle of Evolution: Implication for the Managment of Resources, The Canadian Geographer, 25, 1980.

---