ანოტაცია

როგორც ცნობილია, გლობალური დათბობის პირობებში, მასიურ ინფექციურ აფეთქებებს უნდა ველოდეთ.  COVID-19 (ახალი კორონავირუსის) პანდემია კომპანიებისთვის, მსოფლიო მასშტაბით, ინდუსტრიების ფართო სპექტრში წარმოადგენდა უპრეცედენტო ფინანსურ და ოპერაციულ გამოწვევას. პანდემიის გავლენის სრული მოცულობა განსაზღვრა ბიზნესებსა და გლობალურ ეკონომიკაზე რთულია, თუმცა შედარებები უკვე გაკეთებულია 2008 წლის გლობალურ ფინანსურ კრიზისთან.

ამ ფონზე, მრავალი კომპანია მოკლევადიანი და საშუალოვადიანი პერიოდის განმავლობაში გაურკვეველი პერსპექტივის წინაშე დადგა, გარემოებები კვლავ ვითარდება და იცვლება. ეს, თავის მხრივ, წარმოადგენს რეალურ საფრთხეებს და პრაქტიკულ სირთულეებს, უშუალოდ ფინანსური ანგარიშების მომზადებასა და აუდიტის ჩატარებისთვის.

აუდიტის ზედამხედველობა: საქართველო და მსოფლიო

დიდი ბრიტანეთის ფინანსური ანგარიშგების საბჭომ (FRC), საქათველოში ბუღალტრული აღრიცხვის, ანგარიშგების და აუდიტის ზედამხედველობის სამსახურმა (SARAS), შეერთებული შტატების აღრიცხვის ზედამხედველმა ორგანომ (PCAOB) გამოაქვეყნეს სახელმძღვანელო COVID-19- ის პანდემიის შედეგად წარმოშობილ აუდიტის საკითხებზე. ამ სახელმძღვანელოდან ნათელი გახდა, რომ პანდემიის შედეგად წარმოქმნილი დაბნეულობისა და გაურკვევლობის პირობებში, აუდიტორებს არ უნდა ქონოდათ რაიმე გადაცდომის პატიების იმედი. მართლაც, FRC– მ ცალსახად განაცხადა, რომ „აუდიტორებმა უნდა გააგრძელონ საჭირო სტანდარტების სრული დაცვა“. ეს ნიშნავს, სირთულეებისა და გამოწვევების შედეგად, სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს   აუდიტორებმა გადადგან პროაქტიული ნაბიჯები ყველა საჭირო აუდიტორული მტკიცებულების მოსაპოვებლად, რათა არ იყოს კომპრომეტირებული აუდიტის პროცედურების ჩატარების შესაძლებლობები. ამისათვის პრაქტიკული და  აუცილებელია წარმოშობილი რისკების სათანადო მართვა.

აუდიტის პრაქტიკული სირთულეები პანდემიის ფონზე

აუდიტორებს შეექმნათ ყოველდღიური სამუშაო პრაქტიკის შეცვლის აუცილებლობა. მაგალითად, სამოგზაურო შეზღუდვები და სოციალური დისტანცია ნიშნავს, რომ პირისპირ შეხვედრები კომპანიის დირექტორებთან, დაინტერესებულ მხარეებთან, კლიენტ პერსონალთან და კოლეგებთან აღარ იყო შესაძლებელი. კომპანიაში ფიზიკური მისვლა  ასევე შეზღუდული ან შეუძლებელი აღმოჩნდა. ტექნოლოგიის, მათ შორის ელექტრონული დოკუმენტაციის მართვისა და მიმოხილვის პლატფორმებისა და დისტანციური სამუშაო ხელსაწყოთა მიმართ დამოკიდებულება, გარდაუვალი გახდა.

აუდიტორებს დასჭირდათ მჭიდრო თანამშრომლობა კომპანიის დირექტორებთან, რათა უზრუნველეყოთ ყველა ახსნა-განმარტებითი შენიშვნების შეგროვება. აუდიტორმა ზედმიწევნით დეტალურად უნდა უზრუნველყოს აუდიტის დოკუმენტაცია, მოთხოვნილი ინფორმაციის ზუსტი დადოკუმენტირება. გაურკვეველი ეკონომიკური მომავლის გათვალისწინებით, აუდიტის ზედმიწევნით დადოკუმენტირება  ესეთ დროს უფრო მნიშვნელოვანი გახდა, ვიდრე ოდესმე.

ფუნქციონირებადი საწარმოს დაშვების ძალიან დეტალური შესწავლა და მისი ზუსტი დადოკუმენტირება. ამ მხრივ მნიშვნელობანია კომპანიის მენეჯმენტთან მჭიდრო ურთიერთობით, მიმდინარე გაურკვეველი ვითარებიდან, როგორც პანდემია და მისი შედეგები განაგრძობს განვითარებას.

თუ აუდიტორს მეტი დრო სჭირდება აუდიტის სამუშაოს დასასრულებლად, ვიდრე ეს ჩვეულებრივ შემთხვევაში ხდებოდა, ეს კომპანიას უნდა გაუცხადდეს რაც შეიძლება მალე. FRC- ის და SARAS-ის სახელმძღვანელო მითითებით კონკრეტულად ითვალისწინებს, რომ "შესაძლებელია დამატებითი დრო დასჭირდეს აუდიტის დასრულებას, თუნდაც კომპანიის მიერ ანგარიშგების შეფერხების რისკის გათვალისწინებით".  საჭიროა აუდიტორების კომპანიის თანამშრომლებთან მჭიდრო და პროაქტიული თანამშრომლობა, რათა უზრუნველყონ აუდიტის პროცესების დასრულება სათანადოდ.

იმის გამო, რომ პირველლადი დოკუმენტაცია, მასალის შეგროვება და განხილვა უფრო რთული ხდება დისტანციურად მომუშავე აუდიტორებისთვის, მნიშვნელოვანია, რომ აუდიტის სამუშაო დოკუმენტები და შესაბამისი ელექტრონული კორესპონდენციები შენახულ იქნას საგულდაგულოდ, რათა აკმაყოფილებდეს აუდიტს სტანდარტებს. იმ შემთხვევაში, თუ დავა წარმოიშობა, მნიშვნელოვანია, რომ ყველა ასეთ დოკუმენტაცია იყოს მარტივად სანახავი, შეაგროვდეს და გადაიხედოს. აუდიტორებმა ასევე უნდა გაითვალისწინონ, რომ პირადი ელ.ფოსტის გამოყენება ბიზნეს მიზნებისთვის დაუშვებელია.

ბუღალტრული აღრიცხვის, ანგარიშგებისა და აუდიტის ზედამხედველობის სამსახურმა (SARAS) გამოსცა გლობალურ პანდემიასთან, კონკრეტულად კი კოვიდ 19-თან დაკავშირებით სახელმძღვანელო მითითებები, სადაც განმარტებულია ის საკითხები, რომელთან დაკავშირებითაც, შეიძლება სირთულებბის წინაშე აღმოჩნდნენ გლობალური პანდემიების წარმოშობის შედეგად აუდიტორული ფირმები და აუდიტორები.

აუდიტის პროცესზე პანდემიის გავლენა

გლობალური პანდემიით გამოწვეული გარემოებების შედეგად საჭირო გახდა აუდიტის ძირითადი საკიტხების შეფასება და თვიდან გადააზრება. ამ გადააზების ფაზა არის აუდიტის გარიგების წერილის ხელმოწერიდან აუდიტის დასკვნის გაცემამდე. ამის ფონზე, შეიძლება საჭირო გახდეს კომპანიის მენეჯმენტის მიერ სხვადასხვა ინფორმაციის მიწოდება. დიდი მსჯელობის საგანი გახდა, თუ როგორ შეძლებს აუდიტორი საკმარისი და შესაფერისი აუდიტორულ მტკიცებულებების მოპოვებას, მაშინ როცა ხვდება, რომ შესაძლოა საჭირო იყოს აუდიტისათვის უვე დაგეგმილი მიდგომების ცცლილება და ალტერნატიული პროცედურების დაგეგვმა.

აუცილებელი გახდა აუდიტორის მიერ რისკის შეფასებისა და რისკის გადასინჯვის აუცილებლობაზე მსჯელობა.  ასევე განხილვა იმისა, თუ რამდენად აფასებს აუდიტის სუბიექტის მენეჯმენტი გლობალური პანდემიით გამოწვეული სიტუაციის გავლენას ბიზნესზე. დისტანციური სამუშაო რეჟიმი, რა პერიოდით შეძლებს აუტიტის ქვეშ მყოფი კომპანია არსებული სახსრებითა და აქტივებით ფუნქციონირებადობას. აუდიტორის მიერ მეტი ძალისხმევაა ჩასადები ფუნქციონირებადი საწარმოს პერსპექტივის შესაფასებლად.

როდესაც გლობალური პანდემის გავლენა აუდიტის პროცესზე და კომპანიაზე არსებითია აუდიტორმა აუდიტორულ დასკვნაში უნდა წარმოადგინოს მსჯელობა აღნიშნულ საკითხზე, როგორც ძირითადი აუდიტის საკითხის.[1]

პანდემიასთან დაკავშირებული საყურადღებო არღიცხვა-ანგარიშგების საკითხები 

ორგანიზაციებისთვის შეიძლება მიზანშეწონილი იყოს, განიხილონ ეპიდემიის გავლენა ბუღალტრულ აღრიცხვასა და ანგარიშგებაზე. ეს გავლენა დაკავშირებულია შემდეგ საკითხებთან მაგრამ არ შემოიფარგლება მხოლოდ მათით: 

არის თუ არა მაკორექტირებელი მოვლენა  - კორონავირუსის გავრცელება არამაკორექტირებელი მოვლენა იყო. თუმცა ზოგადად საანგარიშგებო პერიოდის შემდგომ მომხდარი მოვლენების შედეგად შეიძლება მოპოვებადი გახდეს სხვა მნიშვნელოვანი ინფორმაცია პერიოდის განმავლობაში არსებული განუსაზღვრელობების შესახებ. (PCAOB-მ და SARAS-მა არაერთი განცხადება გამოაქვეყნეს ამის თაობაზე). 

ახსნა განმარტებითი შენიშვნები - მიუხედავად იმისა რომ არამაკორექტირებელი მოვლენაა, თუ მისი გავლენა მნიშვნელოვანია უნდა იყოს ყზრუნველყოფილი მისი გამჭირვალეთ და სრულად ასახვა ფინანსურ ანგარიშგებაში. 

ასევე შემდეგი აღრიცხვა-ანგარიშგების საკითხები: 

• არაფინანსური აქტივების გაუფასურება (გუდვილის ჩათვლით);
• მარაგების შეფასება;
• ფინანსური აქტივებისგან გამოწვეული მოსალოდნელი გაუფასურების ზარალი;
• სამართლიანი ღირებულება;
• რესტრუქტურიზაციები;
• სესხის შეთანხმებები (კოვენანტების) დარღვევა (მათ შორის ვალდებულებების კლასიფიკაციაზე გავლენა, მიმდინარე და გრძელვადიანი);
• ლიკვიდურობის რისკის მართვა;
• ღონისძიებები საანგარიშო პერიოდის დასრულების შემდეგ;
• ჰეჯირებები;
• სადაზღვევო ანაზღაურება, რომელიც დაკავშირებულია ბიზნესის შეფერხებებთან;
• შრომითი ხელშეკრულებები და მათი შეწყვეტით წარმოშობილი რისკები;
• აქციებზე დაფუძნებული გადახდის ოპერაცია;
• პირობითი ვალდებულებები;
• სახელშეკრულებო შეთანხმებების ცვლილებები; 

ამ საკითხებთან დაკავშირებული ბუღალტრული მიდგომები განსხვავებული იქნება თითოეული კომპანიის კონკრეტული ფაქტების და გარემოებების მიხედვით. ამასთან, პანდემიის ზეგავლენის შედეგად  შეიძლება ზიანი მიადგეს ამ სააღრიცხვო საკითხებს და დასჭირდეს დამატებითი გადახედვა. 

აუდიტის კომიტეტებსა და ფინანსურ აუდიტორებს შორის კომუნიკაცია

აუდიტის კომიტეტებს ფინანსური აუდიტის ზედამხედველობის ფუნქციის განსახორციელებლად მეტი ძალისხმება მართებთ გლობალური პანდემიების დროს. დროულად უნდა მოხდეს მნიშვნელოვანი საკითხების განხილვა რომელთა შორისაცაა შემდეგი:

პანდემიით გამოწვეული მოვლენების შეფასება, რომელსახ შეიძლება გავლენა ქონდეს ფინანსურ ანგარიშგებაზე. ფინანსურ აუდიტორსა და გარიგების სუბიექტის თანამშრომლებს შორის ფიზიკური კომუნიკაციის შეზღუდვების გავლენა აუდიტის პროცესზე;

პანდემიით გამოწვეული რისკებისა და გარემოებების ხარისხობრივი და რაოდენობრივი ასპექტების  ფინანსურ ანგარიშგებაში გამჟღავნება. აუდიტოტთა მოლოდინების ნათლად და სწრაფად კომუნიკაცია, ასევე ინფორმაციის გამჟღავნების ხარისხი და შესაბამისი გავლენა აუდიტორულ დასკვნაზე;

აუდიტორებმა დროულდა უნდა მოახდინონ აუდიტის კომიტეტების ინფორმირება, თუ რა გავლენა შეიძლება მოყვეს პანდემიით წარმოქმნილმა პროცესებმა და შეზღუდვებმა აუდიტორული მტკიცებულებების მოპოვების ხარისხზე. ასევე საკმარისი და შესაფერისი აუდიტორული მტკიცებულებების მოპოვების შეხღუდვის არსებობის შემთხვევაში რა გავლენა შეიძლება მოახდინოს აუდიტის დასკვნაზე.

დასკვნა 

პანდემიების გავლენა გლობალურ ეკონომიკასა და ფინანსურ ბაზრებზე გაგრძელდება. კომპანიებმა უნდა შეაფასონ დაკავშირებული ბუღალტრული აღრიცხვის საკითხები და ზემოხსენებული მოსაზრებები, როგორც ფაქტები და გარემოებები რომლებიც ყოველდღიურად იცვლება. 

პანდემიის პირობებშიც კი  აუდიტორებმა უნდა მოახერხონ ინვესტორებისათვის საიმედო, აუდიტირებული ინფორმაციის მიწოდება, რისთვისაც რიგი ზემოაღნიოშნული ფაქტორების გათვალისწინებით შეიძლება მეტი დრო დასჭირდეთ. მნიშვნელოვანია აუდიტის კომიტეტებთან მჭიდრო კომუნიკაცია და ტექნოლოგიების ეფექტური გამოყენება აუდიტის პროცესში. 

ლიტერატურა 

1. FRC (UK)
2. SARAS (Georgia)
3. PCAOB
4. FRC guidance for companies and auditors during Covid-19 crisis -26/03/2020
5. Guidance on audit issues arising from the Covid-19  – 16/03/2020
6. Tax measures to take into account the effects of the coronavirus (COVID-19 / SARS-CoV-2) – 19/03/2020
7. Guidance on COVID-19 (coronavirus) – 17/03/2020
8. Audit considerations resulting from COVID19 – 25/03/2020
9. Q&A on COVID-19 pandemic and health crisis consequences  (joint statement with CSOEC) 25/03/2020
10. Monitoring the development of the coronavirus outbreak – 16/03/2020
11. ACCA (UK)The Impact of coronavirus on financial reporting and the auditor’s considerations – 03/2020
12. Application of the prudential framework regarding Default, Forbearance and IFRS9 in light of COVID19 measures -25/03/2020
13. Actions to mitigate the impact of COVID-19 on the EU financial markets regarding publication deadlines under the Transparency Directive – 27/03/20
14. Guidance on accounting implications of covid-19 – 25/03/2020
15. Accounting implications of the covid-19 outbreak on the calculation of expected credit losses in accordance with IFRS 9 – 25/03/2020
16. ESMA requires net short position holders to report positions of 0.1% and above – 16/03/2020
17. Recommended actions for financial market participants – 11/03/2020
18. European Commission, Page on EC COVID-19 response