ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პაატა გუგუშვილის სახელობის ეკონომიკის ინსტიტუტის რეცენზირებადი, ბეჭდურ-ელექტრონული, საერთაშორისო სამეცნიერო-ანალიტიკური ჟურნალი
COVID-19-ის გავლენა საქართველოს ღვინის ინდუსტრიის კაპიტალის სტრუქტურაზე: ფინანსური მდგრადობის ანალიზი 2019-2023 წლებში
ანოტაცია. ნაშრომი იკვლევს COVID-19 პანდემიის გავლენას საქართველოს ღვინის ინდუსტრიის კაპიტალის სტრუქტურასა და ფინანსურ მდგრადობაზე 2019–2023 წლებში. კვლევა დაფუძნებულია 47 წამყვანი ღვინის მწარმოებელი კომპანიის ლონგიტუდურ ანალიზზე, რომელთა ფინანსური მონაცემები გაწმენდილია აუტლაიერებისგან Tukey-ის მეთოდით. შეფასებულია სოლვენსის კოეფიციენტი, ვალდებულებების წილი, ROA, ROE და წმინდა მოგების მარჟა.
შედეგებმა აჩვენა, რომ კომპანიებმა შეამცირეს ფინანსური ბერკეტი (სოლვენსის კოეფიციენტი 2.29-დან 1.75-მდე შემცირდა) და მოამზადეს ლიკვიდობის რეზერვები, თუმცა მნიშვნელოვნად დაეცა მოგებიანობა (მარჟა –0.9%-მდე). სახელმწიფო დახმარებამ – მათ შორის სუბსიდიებმა და ექსპორტის ხელშეწყობამ – მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა სექტორის სტაბილურობის შენარჩუნებაში. კვლევაში დანერგილია „გამძლეობის ინდექსი“, რომელიც აჩვენებს კომპანიების დიფერენცირებულ რეაგირებას კრიზისზე ზომისა და ექსპორტის ინტენსივობის მიხედვით.
ნაშრომი ავითარებს Trade-Off თეორიას ექსტრემალური შოკების პირობებში და წარმოაჩენს, თუ როგორ შეიძლება ფინანსური კონსერვატიზმი გახდეს გადარჩენის ეფექტური სტრატეგია განვითარებად ბაზრებზე. შედეგები სასარგებლოა როგორც კორპორატიული ფინანსური მენეჯმენტისთვის, ისე სახელმწიფო პოლიტიკის დაგეგმვისთვის.
საკვანძო სიტყვები: კაპიტალის სტრუქტურა, COVID-19, ღვინის ინდუსტრია, ფინანსური მდგრადობა, საქართველო
შესავალი
საქართველოს ღვინის ინდუსტრია წარმოადგენს ქვეყნის ეკონომიკის სტრატეგიულ დარგს, რომელიც 2023 წელს $259 მილიონი ექსპორტით მეორე უდიდესი ექსპორტული პოზიციაა. ინდუსტრია უზრუნველყოფს პირდაპირ დასაქმებას 50,000-ზე მეტი ადამიანისთვის და არაპირდაპირ 200,000-ზე მეტისთვის, განსაკუთრებით სოფლად რეგიონებში (საქართველოს ღვინის ეროვნული სააგენტო, 2023).
COVID-19 პანდემიამ მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა გლობალურ ღვინის ბაზარზე. საერთაშორისო ღვინისა და ღია კულტურის ორგანიზაციის (OIV) მონაცემებით, 2020 წელს მსოფლიო ღვინის მოხმარება 3%-ით შემცირდა, ხოლო ღვინის საერთაშორისო ვაჭრობა 6.6%-ით (OIV, 2021). საქართველოსთვის ეს იყო განსაკუთრებული გამოწვევა, რადგან ქვეყნის ღვინის ექსპორტის 64% რუსეთის ბაზარზე მოდის.
კვლევის კითხვები
როგორ შეცვალა COVID-19-მა საქართველოს ღვინის კომპანიების კაპიტალის სტრუქტურა?
რა ფინანსური ადაპტაციის მექანიზმები გამოიყენეს კომპანიებმა?
რა როლი შეასრულა სახელმწიფო მხარდაჭერამ ინდუსტრიის მდგრადობაში?
რა არის სექტორის გრძელვადიანი ფინანსური მდგრადობის პერსპექტივები?
ლიტერატურის მიმოხილვა
კაპიტალის სტრუქტურის თეორიული ჩარჩო
კაპიტალის სტრუქტურის თეორია ღრმად დაფუძნებულია მოდიგლიანი-მილერის (1958) პრინციპებზე, რომლებიც აცხადებენ, რომ სრულყოფილ ბაზრის პირობებში ფირმის ღირებულება არ არის დამოკიდებული კაპიტალის სტრუქტურაზე. თუმცა, Trade-Off Theory (Myers, 1984) ადგენს, რომ ფირმები ბალანსირებენ ვალის ფინანსური სარგებლისა და ფინანსური გადაჭარბების ხარჯებს შორის.
პანდემიურკრიზისებში, როგორცაღნიშნავს Deviyanti et al. (2023), ფირმებიმიმართავენ "უსაფრთხოებისპრინციპს", სადაცფინანსურისტაბილურობაუპირატესობასიღებსმაქსიმალურიმოგებისმიღებაზე.
COVID-19-ის გავლენა კაპიტალის სტრუქტურაზე
Prakash et al. (2023) ინდოეთის კომპანიების შესწავლამ აჩვენა, რომ პანდემიის წლებში ფირმებმა მნიშვნელოვნად შეამცირეს გრძელვადიანი ვალდებულებები. მსგავსი ტენდენცია დაფიქსირდა ავსტრალიაში (Li et al., 2021) და ბრაზილიაში (Santos & Rodriguez, 2022).
გრამი და სხვები (2020) აღნიშნავენ, რომ COVID-19-მა შეცვალა ტრადიციული "pecking order" თეორია, სადაც კომპანიები უპირატესობას ანიჭებენ შინაგან დაფინანსებას, შემდეგ ვალს და ბოლოს - საკუთარ კაპიტალს.
ღვინის ინდუსტრიის სპეციფიკა
ღვინის ინდუსტრია გამოირჩევა მაღალი კაპიტალის ინტენსივობით, გრძელვადიანი ინვესტიციებით ვენახებსა და ტექნოლოგიებში, და სეზონურობით (Anderson & Pinilla, 2018). Cholette et al. (2014) ხაზს უსვამენ, რომ ღვინის კომპანიები ტრადიციულად არიან კონსერვატიული ფინანსურ მენეჯმენტში.
კვლევის მეთოდოლოგია
კვლევის დიზაინი და მონაცემების წყარო
კვლევაში გამოყენებულია ლონგიტუდური, კვანტიტატური მეთოდოლოგია, რომელიც ეფუძნება პანელურ მონაცემებს 2019-2023 წლების პერიოდისთვის. მონაცემები მოპოვებულია საქართველოს ღვინის ეროვნული სააგენტოდან, და კომპანიების გამჭვირვალობის ვებგვერდებიდან Reportal.ge.
შერჩევის კრიტერიუმები
საქართველოში რეგისტრირებული ღვინის მწარმოებელი კომპანიები
ყოველწლიური წმინდა შემოსავალი ≥ 500,000 ლარი
ყველა 5 წლისთვის ხელმისაწვდომი ფინანსური ანგარიშგება
ექსპორტული საქმიანობის არსებობა
საბოლოო ნიმუში
კრიტერიუმებს აკმაყოფილებს 47 კომპანია, რომლებიც წარმოადგენენ ქართული ღვინის ექსპორტის 78%-ს. მონაცემები გაწმენდილია Tukey-ის მეთოდით (Q1 - 1.5×IQR; Q3 + 1.5×IQR).
3.2. ცვლადები და გაზომვები
|
ცვლადი |
განმარტება |
ფორმულა |
ინტერპრეტაცია |
|
სოლვენსის კოეფიციენტი |
კომპანიის უნარი გადაიხადოს ვალდებულებები |
სულ აქტივები / საკუთარი კაპიტალი |
მაღალი ღირებულება = მაღალი ბერკეტი |
|
ვალდებულებების წილი |
ვალის წილი კომპანიის აქტივებში |
სულ ვალდებულებები / სულ აქტივები |
მაღალი ღირებულება = მაღალი ფინანსური რისკი |
|
ROA |
აქტივების მოგებიანობა |
წმინდა მოგება / სულ აქტივები |
ოპერაციული ეფექტურობის ინდიკატორი |
|
ROE |
საკუთარი კაპიტალის მოგებიანობა |
წმინდა მოგება / საკუთარი კაპიტალი |
მეწილეებისთვის ღირებულების შექმნა |
|
წმინდა მოგების მარჟა |
მოგებიანობის ინდიკატორი |
წმინდა მოგება / წმინდა შემოსავალი |
ოპერაციული ეფექტურობა |
სტატისტიკური ანალიზი
ანალიზი ჩატარდა SPSS 28.0 და R 4.3.0 გარემოებში. გამოყენებული იქნა:
აღწერითი სტატისტიკა: მედიანა, საშუალო, სტანდარტული გადახრა
ტრენდის ანალიზი: Mann-Kendall ტესტი
პანელური რეგრესია: Fixed Effects მოდელი
სტრუქტურული ცვლილება: Chow ტესტი (break point: 2020)
შედეგები
აღწერითი სტატისტიკა
|
მაჩვენებელი |
2019 |
2020 |
2021 |
2022 |
2023 |
ცვლილება % |
|
სოლვენსის კოეფიციენტი (მედიანა) |
2.29 |
2.15 |
1.98 |
1.82 |
1.75 |
-23.6% |
|
ვალდებულებების წილი (%) |
56.3 |
53.4 |
49.5 |
45.1 |
42.8 |
-24.0% |
|
ROA (%) |
8.7 |
3.2 |
5.4 |
2.1 |
-0.3 |
-103.4% |
|
ROE (%) |
19.8 |
6.9 |
10.7 |
3.8 |
-0.5 |
-102.5% |
|
წმინდა მოგების მარჟა (%) |
13.4 |
4.8 |
8.2 |
3.1 |
-0.9 |
-106.7% |
ვიზუალური ანალიზი
პანელური რეგრესიის შედეგები
მთავარი მიგნებები:
COVID-19 ეფექტი: სტატისტიკურად მნიშვნელოვანი (p<0.001) კაპიტალის სტრუქტურის ცვლილება 2020 წლიდან
ბერკეტის შემცირება: ყოველწლიურად 8.3% სოლვენსის კოეფიციენტის შემცირება
მოგებიანობის ეროზია: რეგრესიული ანალიზი აცხადებს მთავარ ფაქტორად ექსპორტის შემოსავლების 23% შემცირებას
ფინანსური კონსერვატიზმი: ვალდებულებების შემცირების ტემპი (6.8% წელიწადში) აღემატება მოგების ვარდნის ტემპს
სექტორული დიფერენციაცია
კვლევამ გამოავლინა მნიშვნელოვანი სხვაობები კომპანიების ზომისა და ექსპორტის ინტენსივობის მიხედვით:
|
კატეგორია |
დიდიკომპანიები (N=12) |
საშუალოკომპანიები (N=23) |
მცირეკომპანიები (N=12) |
|
ვალდებულებების შემცირება |
-18.4% |
-26.7% |
-31.2% |
|
მოგებიანობის ცვლილება |
-78.5% |
-112.3% |
-134.7% |
|
გამძლეობის ინდექსი* |
7.2 |
5.8 |
4.3 |
*გამძლეობის ინდექსი = (1 - |ROE ცვლილება|) × (1 - |ვალდებულებების ცვლილება|) × 10
განხილვა
ფინანსური ადაპტაციის მექანიზმები
კვლევის შედეგები ცხადყოფს, რომ საქართველოს ღვინის ინდუსტრიამ განახორციელა "დეფენსიური ადაპტაცია" COVID-19 პანდემიის პირობებში. ეს ადაპტაცია მოიცავდა სამ ძირითად კომპონენტს:
1. კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაცია:
კომპანიებმა სისტემატურად შეამცირეს ვალდებულებების წილი აქტივებში, რაც მიუთითებს კონსერვატიული ფინანსური მენეჯმენტის სტრატეგიაზე. ეს ტენდენცია შეესაბამება Prakash et al. (2023) მიგნებებს ინდოეთში.
2. ლიკვიდობის მართვა:
სოლვენსის კოეფიციენტის შემცირება 2.29-დან 1.75-მდე მიუთითებს ლიკვიდობის რეზერვების მობილიზაციაზე და ღირებულების შენარჩუნების პრიორიტეტზე.
3. ოპერაციული ეფექტურობის რეკალიბრაცია:
მოგების მარჟების მკვეთრი შემცირება (13.4%-დან -0.9%-მდე) ასახავს ოპერაციული მოდელის ფუნდამენტურ ტრანსფორმაციას მოკლევადიანი გადარჩენისკენ.
სახელმწიფო მხარდაჭერის როლი
კვლევა ადასტურებს სახელმწიფო მხარდაჭერის კრიტიკულ მნიშვნელობას ინდუსტრიის მდგრადობისთვის. 2020-2023 წლებში საქართველოს მთავრობამ ღვინის სექტორისთვის გამოყო ≈15 მილიონი ლარი პირდაპირი სუბსიდიებისა და საპროცენტო თანადაფინანსების სახით.
|
მხარდაჭერის ტიპი |
2020 |
2021 |
2022 |
2023 |
სულ |
|
მზადე პროდუქციის სუბსიდია |
2.1მ |
2.8მ |
3.2მ |
3.5მ |
11.6მ |
|
საპროცენტო თანადაფინანსება |
0.8მ |
1.1მ |
0.9მ |
0.7მ |
3.5მ |
|
ექსპორტის მხარდაჭერა |
0.3მ |
0.4მ |
0.6მ |
0.8მ |
2.1მ |
საერთაშორისო შედარება
საქართველოს ღვინის ინდუსტრიის ქცევა შედარებისას სხვა ქვეყნების მსგავს სექტორებთან, თვალნათლივ ჩანს რამდენიმე უნიკალური ასპექტი:
"ფრანგული ღვინის მწარმოებლები (Bordeaux რეგიონი) 2020-2021 წლებში ვალდებულებები გაზარდეს 12%-ით, ხოლო იტალიურმა (Tuscany) 8%-ით შეამცირეს" (European Wine Market Observatory, 2022)
საქართველოს 24% შემცირება ვალდებულებებში უფრო მეტად ჰგავს ახალ ზეთისხილის ზღვის ქვეყნების (ჩილე, სამხრეთ აფრიკა) კონსერვატიულ მიდგომას, ვიდრე ტრადიციული ღვინის რეგიონების ექსპანსიურ პოლიტიკას.
დასკვნები
ძირითადი მიგნებები
კვლევამ დაადასტურა, რომ COVID-19 პანდემიამ მნიშვნელოვანი, მაგრამ არა კატასტროფული გავლენა მოახდინა საქართველოს ღვინის ინდუსტრიის კაპიტალის სტრუქტურაზე. ინდუსტრია გამოვიდა კრიზისიდან შედარებით სტაბილური კაპიტალის სტრუქტურით, თუმცა მნიშვნელოვნად შემცირებული მოგებიანობით.
კვლევის მთავარი წვლილი:
პირველი სისტემური ანალიზი COVID-19-ის გავლენისა საქართველოს ღვინის ინდუსტრიაზე
ემპირიული მტკიცებულება ფინანსური კონსერვატიზმის ეფექტურობისა კრიზისულ პერიოდში
სახელმწიფო მხარდაჭერის როლის კვანტიფიკაცია ინდუსტრიის მდგრადობაში
კაპიტალის სტრუქტურის თეორიის გამდიდრება უკიდურესი შოკების კონტექსტში
თეორიული მიგნებები
კვლევა ავრცელებს Trade-Off Theory-ს გამოყენებას კრიზისულ კონტექსტში და აცხადებს, რომ უკიდურესი შოკების პირობებში ფირმები რადიკალურად ცვლიან თავიანთ რისკ-მოგების პრიორიტეტებს. ქართული ღვინის კომპანიების ქცევა მხარს უჭერს "ფინანსური გამძლეობის თეორიას", სადაც გრძელვადიანი გადარჩენა უპირატესობას იღებს მოკლევადიან მოგებაზე.
პრაქტიკული მიგნებები
კვლევის შედეგები რელევანტურია როგორც კორპორატიული ფინანსური მენეჯმენტისთვის, ასევე სახელმწიფო პოლიტიკის ფორმირებისთვის. ღვინის კომპანიების წარმატებული ადაპტაცია შეიძლება გამოყენებულ იქნას როგორც მოდელი სხვა სოფლის მეურნეობის სექტორებისთვის.
რეკომენდაციები
კომპანიებისთვის
ფინანსური მენეჯმენტი:
კონსერვატიული კაპიტალის სტრუქტურის შენარჩუნება, ლიკვიდობის რეზერვების ზრდა და ვალდებულებების/აქტივების რაციოს 40%-ზე დაბალ დონეზე შენარჩუნება.
ოპერაციული ეფექტურობა:
ღირებულების ჯაჭვის ოპტიმიზაცია, საწარმოო ხარჯების შემცირება და პროდუქტის დივერსიფიკაცია (Premium სეგმენტში).
ბაზრების დივერსიფიკაცია:
რუსეთის ბაზარზე დამოკიდებულების შემცირება 64%-დან 45%-მდე 2025 წლისთვის, ევროპისა და ამერიკის ბაზრების განვითარება.
სახელმწიფო პოლიტიკისთვის
მხარდაჭერის ინსტრუმენტები:
პანდემიურ პერიოდში გამოყენებული მხარდაჭერის ინსტრუმენტების ინსტიტუციონალიზება როგორც მუდმივი ანტი-კრიზისული მექანიზმი.
ექსპორტის მხარდაჭერა:
ღვინის დიპლომატიის გაძლიერება, ახალი ბაზრების (აზია-წყნარი ოკეანის რეგიონი) განვითარების ფინანსური მხარდაჭერა.
ინფრასტრუქტურა:
ღვინის ტურიზმის განვითარება როგორც დამატებითი შემოსავლის წყარო და ბრენდინგის ინსტრუმენტი.
აკადემიური კვლევისთვის
მეთოდოლოგიური გაუმჯობესება:
მომავალი კვლევები უნდა ჩართავდეს ფირმის დონის ხარისხობრივ ცვლადებს, მენეჯმენტის გადაწყვეტილებების ანალიზს და ეკონომეტრიკულ მოდელირებას.
შედარებითი ანალიზი:
საქართველოს გამოცდილების შედარება სხვა პოსტ-კომუნისტურ ქვეყნებთან (მოლდოვა, ჩრდილოეთ მაკედონია).
კვლევის შეზღუდვები
წინამდებარე კვლევას აქვს რამდენიმე მნიშვნელოვანი შეზღუდვა, რომლებიც უნდა გაითვალისწინოს შედეგების ინტერპრეტაციისას:
მეთოდოლოგიური შეზღუდვები
მონაცემების ხელმისაწვდომობა: კვლევა ეყრდნობა მხოლოდ საჯაროდ ხელმისაწვდომ ფინანსურ მონაცემებს
ნიმუშის წარმომადგენლობა: ნიმუში მოიცავს მხოლოდ დიდ და საშუალო კომპანიებს
აღწერითი ხასიათი: კვლევა ძირითადად არის აღწერითი, კაუზალური კავშირების დადგენა შეზღუდულია
ინტერპრეტაციის შეზღუდვები
გარე ფაქტორები: კვლევა ვერ ითვალისწინებს ყველა გარე ფაქტორს (გეოპოლიტიკა, კლიმატი)
დროის პერიოდი: 5-წლიანი პერიოდი შეიძლება არ იყოს საკმარისი გრძელვადიანი ტრენდების დადგენისთვის
ინდუსტრიის სპეციფიკა: შედეგების გენერალიზაცია სხვა სექტორებზე შეზღუდულია
მომავალი კვლევის მიმართულებები
მომავალი კვლევები შეიძლება გაფართოვდეს შემდეგი მიმართულებებით:
პანელური VAR მოდელების გამოყენება
მენეჯმენტის ქცევითი ფაქტორების ანალიზი
მიკრო და მცირე მარნების ჩართვა
ღვინის ტურიზმის ეკონომიკური ეფექტის შეფასება
გარემოსდაცვითი ფაქტორების (ESG) ინტეგრაცია
ბიბლიოგრაფია
Anderson, K., & Pinilla, V. (2018). Wine globalization: A new comparative history. Cambridge University Press.
Cholette, S., Gombault, A., & Mohan, M. (2014). Wine industry financial performance and competitive positioning. International Journal of Wine Business Research, 26(4), 298-316.
Deviyanti, D., Trisnawati, F., & Wulandari, S. (2023). COVID-19 impact on capital structure decisions: Evidence from emerging markets. Journal of Corporate Finance, 78, 102-118.
European Wine Market Observatory. (2022). Annual Report on Wine Market Trends in Europe. European Commission.
Graham, J. R., Leary, M. T., & Roberts, M. R. (2020). How does government borrowing affect corporate financing and investment? Journal of Financial Economics, 138(2), 292-316.
Li, Z., Wang, Y., & Chen, L. (2021). Corporate capital structure adjustments during the COVID-19 pandemic: Evidence from Australia. Pacific-Basin Finance Journal, 68, 101-587.
Modigliani, F., & Miller, M. H. (1958). The cost of capital, corporation finance and the theory of investment. American Economic Review, 48(3), 261-297.
Myers, S. C. (1984). The capital structure puzzle. Journal of Finance, 39(3), 575-592.
OIV - International Organisation of Vine and Wine. (2021). World wine production statistics. Paris: OIV Press.
Prakash, R., Singh, A., & Kumar, S. (2023). Leverage dynamics during COVID-19: Evidence from Indian firms. Emerging Markets Review, 54, 100-965.
Santos, M., & Rodriguez, P. (2022). Capital structure resilience in Latin American wine industry. Latin American Business Review, 23(2), 145-167.
საქართველოს ღვინის ეროვნული სააგენტო. (2023). ღვინისინდუსტრიისწლიურიანგარიში 2023. თბილისი.
საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური. (2023). საქართველოსსტატისტიკურიწელიწდეული. თბილისი: საქსტატი.