ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პაატა გუგუშვილის სახელობის ეკონომიკის ინსტიტუტის რეცენზირებადი, ბეჭდურ-ელექტრონული, საერთაშორისო სამეცნიერო-ანალიტიკური ჟურნალი
სახელმწიფო მეწარმეობის ფისკალური თავისებურებები საქართველოში
DOI: 10.52340/ekonomisti.2025.01.06
ანოტაცია. ქვეყნის ეკონომიკური განვითარება მისი კონკურენტულობის ამაღლებაზე, სოციალურ-ეკონომიკური მდგრადობის უზრუნველყოფასა და სტრატეგიული გეგმების ეფექტურ რეალიზებაზეა დამოკიდებული. განვითარების სტრატეგიის წარმატებას განსაზღვრავს სახელმწიფოს უნარი, ხელი შეუწყოს განვითარების სტაბილურობას და პროცესების პროგნოზირებადობას, სწორი სტრუქტურული პრიორიტეტების დადგენას და ეკონომიკის სახელმწიფო მხარდაჭერის ეფექტური პოლიტიკის გატარებას.
ეროვნული ეკონომიკის სტაბილიზაციის და ინკლუზიური ზრდის პოლიტიკამ ინოვაციური მეთოდები მოითხოვა. სახელმწიფოს, როგორც მეწარმის ეკონომიკური არსი და სახელმწიფო საწარმოების მართვის თანამედროვე ასპექტები ერთ-ერთი მწვავე და ჯერ კიდევ, საკმაოდ შეუსწავლელი საკითხია ქართულ ეკონომიკურ მეცნიერებაში. ეს თემა ფისკალურ პრობლემატიკასთან ერთად, სახელმწიფოს შიდა ვალის რეგულირების და მისი საკანონმდებლო უზრუნველყოფის საკითხებს უკავშირდება, რაც ამ ეტაპზე საკმაოდ ბუნდოვანი და ცალკეულ შემთხვევაში, ალოგიკურიც არის.
ეს პრობლემა დაუყოვნებლივ მოითხოვს მეცნიერულ შესწავლას, რაც მმართველობის ახალი სამართლებრივი ბაზის შექმნისა და სახელმწიფო საწარმოების ეკონომიკური საქმიანობის თანამედროვე სტანდარტების შემოღების მიმართულებით უნდა წარიმართოს. კვლევის მიზანი, სწორედ, სახელმწიფო საწარმოების მართვის თანამედროვე მიდგომების შესწავლა და მისი ფისკალური ფაქტორის ახლებური ინტერპრეტაციაა. მნიშვნელოვანია სახელმწიფოს, როგორც მეწარმე-სუბიექტის ეკონომიკური არსის შესწავლა, სახელმწიფო საწარმოს სამართლებრივი სტატუსის განსაზღვრა, ცენტალურ ბიუჯეტთან მისი ანგარიშვალდებულების სისტემური ანალიზი და ფინანსური ვალდებულებების მართვის თანამედროვე მექანიზმის დადგენა.
წარმოდგენილი საკვლევი თემა ხაზს უსვავს მის კომპლექსურ ხასიათს და ერთობლივი კვლევების აუცილებლობას, რაც უცხოელ მეცნიერებთან თანამშრომლობის და საერთაშორისო კვლევებთან ინტეგრირების სახელმწიფო პოლიტიკის ერთ-ერთ ძირითად მიმართულებად განიხილება.
საკვანძო სიტყვები: სახელმწიფო საწარმოს მართვის თანამედროვე სტანდარტები, სახელმწიფო საწარმოს ფისკალური ფუნქცია, სახელმწიფო საწარმოს სავალო ურთიერთობები.
შესავალი
ეკონომიკური სისტემის ფუნქციონირების თანამედროვე პროცესში ამაღლდა ხელისუფლების როლი ქვეყნის პოლიტიკურ-ეკონომიკური სტაბილურობის მიღწევასა და კეთილდღეობის ზრდაში, გლობალური გადაცემის უწყვეტი ჯაჭვის უზრუნველყოფასა და მმართველობითი სტრუქტურების სახელმწიფოთაშორის კოორდინაციაში. ეკონომიკაზე ხელისუფლების ზეგავლენის დონე განსხვავებულია სხვადასხვა ქვეყნებში და დამოკიდებულია ქვეყნის განვითარებაზე, მის კონსტიტუციურ მოწყობაზე, დეცენტრალიზაციის ხარისხზე, ხელისუფლების სოციალურ-ეკონომიკურ ფუნქციებსა და მისი უფლებამოსილებების დელეგირებაზე. გლობალური ეკონომიკის თანამედროვე განვითარების ტენდენციებმა მნიშვნელოვნად შეცვალა პოსტინდუსტრიული საზოგადოების გრადუალისტური კონცეფციის პრინციპები და მაკროეკონომიკური წონასწორობის დეფორმაციების ფონზე, არსებითად გაააქტიურა სახელმწიფოს ეკონომიკური არსის კეინზიანური მიდგომები (Durcova, 2021).
მსოფლიო ტენდენციებზე დამოკიდებულების პარალელურად, ამაღლდა ქვეყნების ინდივიდუალური ფუნქციონირების მნიშვნელობა, რამაც არსებითად გაზარდა ხელისუფლების ავტონომიური პოლიტიკურ-ეკონომიკური აქტივობის მნიშვნელობა. (Tabatadze, 2020). ეკონომიკური ზრდის ერთ-ერთი ფაქტორი ბიზნეს-გარემოს გაუმჯობესება გახდა, რაც სახელმწიფოს ეკონომიკური ფუნქციის გააქტიურებას და „სახელმწიფო-ბიზნესის“ სისტემის სწორ კოორდინირებას მოითხოვს, აქტუალურია ხელისუფლების მხრიდან ეფექტიანი საინვესტიციო პროექტების მხარდაჭერის და ინვესტორებთან თანამშრომლობის, ფინანსური ბაზრების სტაბილიზაციის და კაპიტალის თავისუფალი მოძრაობის უზრუნველყოფის საკითხები.
იზრდება საჯარო სექტორის ფუნქციური პასუხისმგებლობის საკითხიც, განმსაზღვრელი როლი მიენიჭა ეკონომიკური განვითარების სახელმწიფო მხარდაჭერის პოლიტიკას და „ხელისუფლება-ბიზნესის“ თანამშრომლობის ახალი სტანდარტების დამკვიდრებას საქართველოში.განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს საწარმოო სექტორის მართვის თანამედროვე მექანიზმების გამოყენების და ეკონომიკის რაციონალური სტრუქტურული ტრანსფორმაციის საკითხი, ამ თვალსაზრისით, ევროკავშირის მიერ 2021 წელს გლობალური ეკონომიკური განვითარების ძირითად სტრატეგიად თვითკმარ ეკონომიკაზე გადასვლა იქნა მიჩნეული, პრიორიტეტულ დარგებად კი, ენერგო და კლიმატდამზოგავი მიმართულებები, ე.წ. „ჭკვიანი დარგები“ და ციფრული ბაზარი განისაზღვრა (European Commission. 2020).
ხელისუფლება საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებული ხდება არა მხოლოდ მისი საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და მმართველობითი ფუნქციების წარმატებით შესრულების თვალსაზრისით, არამედ, მისი წმინდა სამეწარმეო ფუნქციითაც, რამდენადაც ეკონომიკისთვის თავისუფალი, კონკურენტული საბაზრო გარემოს შექმნასთან ერთად, სახელმწიფო თავად ასრულებს ეკონომიკური სუბიექტის ფუნქციას და ეროვნული დოვლათის ალოკაციის გარდა, როგორც მეწარმე-სუბიექტი, მონაწილეობას იღებს ამ სიმდიდრის შექმნაში. აღნიშნულის გათვალისწინებით, სამეწარმეო საქმიანობის მმართველობითი სისტემის ტრანსფორმაციის მიმდინარე ეტაპზე, აქტუალიზდება საწარმოთა ფისკალური ფუნქცია და ამ ასპექტთან მიმართებაში, მისი რეგულირების საკითხები.
თანამდეროვე ტენდენციები საქართველოს საბიუჯეტო სისტემაში
საბიუჯეტი მოწყობა ქვეყნის დემოკრატიზაციის ერთ-ერთი ძირითადი მაჩვენებელია, იგი საქართველოში ფედერალური ხასიათისაა და ცალკეული დონის ბიუჯეტის იერარქიულ დამოუკიდებლობაზე მეტყველებს, „მართვის დონეებს შორის თანამშრომლობა მმართველობის დემოკრატიზაციის არსებითი ფაქტორი და განვითარების მნიშვნელოვანი ტენდენციაა“ (ტაბატაძე მ.,2019,გვ.166).
მსოფლიობანკისფისკალური დეცენტრალიზაციის ხარისხის შეფასების შვიდივე კრიტერიუმის მიხედვით, საქართველოს საშუალოხარისხისდამოუკიდებელიბიუჯეტირების სისტემა აქვს, რაც ადგილობრივი ბიუჯეტის შემოსავლების ნაწილის ტრანსფერებზე და გრანტებზე დამოკიდებულებაზე მიუთითებს. ეს მაჩვენებელი არსებითად გააუმჯობესა საბიუჯეტო რეფორმამ. გათანაბრებითი ტრანსფერის დღგ-ის მიხედვით განსაზღვრის ახალმა მოდელმა შემოსავლების წყარო უფრო მრავალფეროვანი და სტაბილური გახადა, ამ პროცესს „ევროპულიქარტია“ ფისკალური დეცენტრალიზაციის მნიშვნელოვან პირობად განიხილავს, ამასთან, ევროკავშირის „ფისკალურწესი“ ძრითადად ბიუჯეტის დეფიციტის კონტროლის, ფინანსების ხარჯვის ეფექტიანობის ზრდის, ფისკალური პოლიტიკის ციკლურობის შემცირების და მისი არამდგრადობის პრევენციის პრინციპებს ემყარება.
ფისკალური სტაბილურობის შესაფასებლად სსფ-ი რისკის და სავალო სტრესის ინდექსებს იყენებს, ფისკალური უსაფრთხოების ზოგადი ჩარჩო-პრინციპები და მისი ძირითადი ნორმატივები კი, „ეკონომიკური თავისუფლების შესახებ“ ორგანული კანონის შესაბამისად, შემდეგნაირად არის განსაზღვრული:
- საგადასახადო ტვირთი - მშპ-ის 30% (საქართველოში 23.0 %)
- ბიუჯეტის დეფიციტი - მშპ-ის 3% (საქართველოში 2.5%)
- სახელმწიფო ვალი - მშპ-ის 60% (საქართველოში 36.8%)
- სტაბილური შემოსავლების უზრუნველყოფა
მთავრობის ვალის და ბიუჯეტის დეფიციტის უსაფრთხოების ნორმების დაცვა ერთ-ერთი პრიორიტეტული მიმართულებაა საქართველოს ხელისუფლებისთვის და, ამასთან, საკმაოდ წარმატებული სეგმენტიც მის საქმიანობაში. 2024 წლის ბიუჯეტის მიხედვით, საქართველოში ფისკალური უსაფრთხოების პარამეტრები მნიშვნელოვნად აჭარბებს ევროსტანდარტებს, რაც ქმნის ფისკალურ ბუფერს, ეს კი, დადებით ეფექტს იძლევა საინვესტიციო გარემოსთან მიმართებაში და ამცირებს ქვეყნის სუვერენულ რისკებს, ამ ეფექტის გასაძლიერებლად არსებითი მნიშვნელობა აქვს სახელმწიფო საწარმოების ფინანსური მართვის სტანდარტების და მათთან მიმართებაში სავალო პრობლემის დარეგულირების საკითხების დაზუსტებას.
საქართველოს ფისკალური სისტემის ძირითადი გამოწვევები
სსფ-ისშეფასებით, საქართველოს ფისკალური სისტემა სტაბილურია და მისი ინდექსები შეესაბამება მდგრადობის ზღვრულ დონეს, ამასთან, მის მიერ ჩვენს ფინანსურ სექტორში იდენტიფიცირებულია ის გამოწვევები, რისი გათვალისწინებაც აუცილებელია ფინანსური სექტორის მდგრადობის უზრუნველსაყოფად, კერძოდ, არსებითი წარმატებების და საუკეთესო პერსპექტივების მიუხედავად, სსფ-მა ყურადღება გაამახვილა საქართველოს ფისკალურ სისტემაში არსებულ პრობლემებზე, რომელთა დარეგულირება მნიშვნელოვანი წინაპირობაა ქვეყნის საბიუჯეტო სისტემაში სტაბილურობის მიღწევისა და ევროკავშირში ინტეგრირების გზაზე. ეს გამოწვევებია:
- გრძელვადიანი ფისკალური მდგრადობის უზრუნველყოფა
- სახელმწიფო ბიუჯეტის სარეზერვო ფონდების ეფექტური გამოყენება
- სახელმწიფოსა წარმოების ფინანსური მართვა
1. გრძელვადიანი ფისკალური მდგრადობის განსაზღვრასთან დაკავშირებით შემუშავდა ევროკავშირთან სტრატეგიული პარტნიორობის ახალი ჩარჩო-დოკუმენტი,- „მრავალწლიანი ინდიკატიური პროგრამა-MTP“, რომელიც ამ თანამშრომლობის უფრო ფართო მასშტაბებს და ახალ პარტნიორულ მიმართულებებს ისახავს მიზნად. (ევროპარლამენტი,2020). საქართველოს ხელისუფლება ყველა სამთავრობო გადაწყვეტილებას დღეს უკვე, გრძელვადიანი პერიოდისათვის განიხილავს და ეს ეკონომიკის სტაბილური განვითარების ფუნდამენტურ პრინციპად მიიჩნევა.
2. სარეზერვო ფონდების მართვა„ სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონით“ რეგულირდება (საქართველოს კანონი,”საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსში ცვლილებების შეტანის შესახებ“, თბილისი, 2018). მთავრობის სარეზერვო ფონდისთანხები გამიზნულია ბიუჯეტში გაუთვალისწინებელი სახელმწიფო დანახარჯების დასაფინანსებლად. ფისკალურ დატვირთვასთან ერთად, იგი არსებით როლს ასრულებს ქვეყნის მდგრადი განვითარების და სახელმწიფოს ძირითადი სოციალური პრიორიტეტების ფინანსურ უზრუნველყოფის საქმეში.
სსფ-მა არსებით პრობლემად საქართველოში სარეზერვო ფონდების დანახარჯების მიზნობრიობის დასაბუთება და ამ მიზნობრიობის განმსაზღვრელი ერთიანი სტანდარტის არარსებობა მიიჩნია, კერძოდ, სარეზერვო ფონდის მნიშვნელოვანი ნაწილი გაუთვალისწინებელი ხარჯების ნაცვლად, ევროსტანდარტის შესაბამისად, მხოლოდ ფორს-მაჟორული გარემოებების, გადაუდებელი აუცილებლობის და ისეთი ხარჯების დასაფინანსებლად უნდა იყოს განკუთვნილი, რისი წინასწარი პროგნოზირებაც შეუძლებელია. გადაუდებელ შემთხვევად მიიჩნევა ისეთი ვითარება, როდესაც ხელისუფლების მხრიდან არარეაგირებამ შეიძლება მნიშვნელოვანი პრობლემა შეუქმნას სახელმწიფო ინტერესებს და მის ქონებას, ან რეპუტაციული ზიანი მიაყენოს მას. სარეზერვო ფონდის სახსრების გამოყენება დასაშვებია სახელმწიფოს გარანტიით აღებული სესხების გადაუხდელობის დროსაც. ეს მიდგომები უნდა დაედოს საფუძვლად სარეზერვო თანხების განკარგვას.
3. სახელმწიფო საწარმოს ფინანსურ მართვას სსფ-მა საქართველოს ბიუჯეტის დეფიციტის შესამცირებლად არსებითი მნიშვნელობა მიანიჭა. დღეისათვის საქართველოში 236 სახელმწიფო საწარმოა, 66 შვილობილი კომპანიით, მათი ვალი ბიუჯეტისადმი 6.5 მლრ. ლარია, რისი დიდი ნაწილი უცხოურ ვალუტაშია დენომინირებული. სსფ-მა უპირატესობა რესტრუქტურიზაციის გზით აღნიშნული საწარმოების საჯარო კორპორაციებად გადაკვალიფიცირებას მიანიჭა და ამ პროცესის ეფექტურ მენეჯმენტს დიდი როლი მიაკუთვნა ბიუჯეტის შემოსავლების ფორმირებაში.
სახელმწიფო საწარმოების მართვის ძირითადი პრობლემები
გლობალურ გარემოში მნიშვნელოვან კორექტირებას განიცდის ეკონომიკის მართვის საფუძვლები, ტრანსფორმირდება და ცალკეულ შემთხვევაში, სრულიად კარგავს თავის მნიშვნელობას კლასიკური სტანდარტები. ამ პირობებში აქტიურ როლს იძენს საწარმოო სუბიექტების მართვის დამოუკიდებელი მექანიზმები და შესაძლებლობები ფუნქციონირების ცალკეულ ეტაპზე.
ბიზნესის დაწყების სიმარტივით მსოფლიოში საქართველო ერთ-ერთი მოწინავე პოზიციის მიუხედავად, არცთუ ისე სახარბიელოა ბიზნესის შენარჩუნების და ზრდის ტენდენცია. ამ საკითხთან მიმართებაში, განსაკუთრებით აქტუალურია სახელმწიფოს მხარდაჭერის ეფექტური პოლიტიკის შემუშავება და მისი პრაქტიკული განხორციელება. რეალური სექტორისადმი სახელმწიფო მხარდაჭერის პოლიტიკა საგრანტო და სახელმწიფო სუბსიდირების პროგრამებს ემყარება. ამავე მიზნით სახელმწიფო ტრანსფერების გაცემას, ხელმისაწვდომი საკრედიტო სისტემის დანერგვას, საკრედიტო გარანტიების სახელმწიფო პროგრამების ფართო გამოყენებას, მაკროეკონომიკური წონასწორობისათვის საჭირო ძირითადი შიდა რესურსების მობილიზებას და სხვა მეთოდებს მიმართავს.
საკვლევი საკითხის აქტუალობას ის ფაქტიც ადასტურებს, რომ ბოლო წლებში საქართველომ ბევრი რეფორმა განახორციელა, რომლის მიზანიც არის უცხოური ინვესტიციების მოზიდვის გზით, ბიზნესისთვის ხელსაყრელი გარემოს შექმნა, ბაზრის ლიბერალიზაცია, სახელმწიფო სერვისების გაუმჯობესება, გადასახადების და ადმინისტრაციული ბარიერების შემცირება, კორუფციასთან ბრძოლა და სხვა, რაც საბოლოო ჯამში მკვეთრად გაუმჯობესებულ ინდექსებში და მაღალ საერთაშორისო რეიტინგებში აისახა, თუმცა, სახელმწიფო საწარმოების ეკონომიკურ-სამართლებრივი საფუძვლების შესწავლა ამ ეტაპზე პრაქტიკულად არ ხდება და მნიშვნელოვან სიახლეებს მოითხოვს.
სახელმწიფო საწარმოთა მართვის თანამედროვე სტანდარტების ფორმირებაში მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა საქართველოს საკანონმდებლო და აღმასრულებელმა ხელისუფლებამ, მისმა ანგარიშებმა და კვლევებმა. ამ სფეროს რეგულირებას არსებითად შეუწყო ხელი საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებულმა რიგმა საკანონმდებლო აქტებმა, ესენია: „კანონი მეწარმეობის შესახებ“, „კანონი გაკოტრების შესახებ“, ,,კანონი გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“, „საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსი“, ,,საქართველოს მცირე და საშუალო მეწარმეობის განვითარების სტრატეგია“და სხვა. ეს დოკუმენტები განიხილავს სამეწარმეო სუბიქტების კონკურენტუნარიანობის ამღლების სტრატეგიულ მიმართულებებს, სამეწარმეო და საინვესტიციო გარემოს გაუმჯობესების, ინოვაციების და ტექნოლოგიების ხელშეწყობის გზებს, ასევე, ბაზრის ლიბერალიზაციის, კორუფციის დაძლევის, დაუკვირვებადი ეკონომიკის წილის შემცირების მიმართულებით განხორციელებულ რეფორმებს, რაც DCFTA - ევროკავშირთან ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო სივრცის შეთანხმების პრინციპებს ემყარება.
ფინანსებზე და ტექნოლოგიებზე მეწარმეთა ხელმისაწვდომობის არსებითი გაუმჯობესების მიზნით შეიქმნა ორი ახალი ინსტიტუცია: მეწარმეობის განვითარების და საქართველოს ინოვაციების და ტექნოლოგიების სააგენტოები. გაუმჯობესდა ბიზნეს- სერვისების მიწოდება, სახელმწიფო სერვისების დისტანციურად მიღების მიზნით დაინერგა ონლაინ პლატფორმები. საჭიროა შემდგომი თვისებრივი კვლევები, იმ მიზნით, რომ გაირკვეს, როგორ გადადიან დამწყები მეწარმეები პროდუქციის შექმნიდან კომერციალიზაციის ეტაპზე (Gersick et al., 1999; Naumes et al. 2006; Marullo et al., 2018), რადგან ზრდა არის „მრავალგანზომილებიანი და რთული ფენომენი, მას შეუძლია მიიღოს ძალიან განსხვავებული ფორმები და დროის ჩარჩოები“ (Witmeur & Fayolle, 2011). ამ არაერთგვაროვან სტრუქტურაში მიმდინარე ეტაპზე უაღრესად რთული და საკმაოდ შეუსწავლელი ფენომენია სახელმწიფო საწარმო, თავისი არასტანდარტული ორგანიზაციული ფორმით და მართვის განსხვავებული მექანიზმებით.
ეკონომიკური მდგრადობის უზრუნველსაყოფად განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სახელმწიფო ვალის საკითხის შესწავლა, სახელმწიფო ვალის ზრდაზე მოქმედი საბაზისო რისკების შეფასება და მისი ეფექტიანი მართვის მექანიზმების განსაზღვრა. პრობლემატურია სახელმწიფო საწარმოების ვალის მართვის საკითხი, რამდენადაც, ფინანსთა სამინისტროს სტანდარტის მიხედვით, ხელისუფლება, მას შიდა ვალად არ აღიარებს, თუმცა, საწარმოს გაკოტრების შემთხვევაში, თავად არის იძულებული გაისტუმროს მისი ვალდებულებები. ეს სამართლებრივი კაზუსი აუცილებლად მოითხოვს საკანონმდებლო დაზუსტებას, რაც სახელმწიფო საწარმოების ვალის აღრიცხვის მეთოდოლოგიის კომპლექსურ შესწავლას და სამეცნიეროშეფასებას მოითხოვს. ამ კომპონენტს არსებითი გავლენის მოხდენა შეუძლია ქვეყნის სავალო სტრატეგიაზე, კერძოდ, თუკი ხელისუფლება საწარმოების ვალს (6.5 მლრდ ლარი) ქვეყნის შიდა ვალად აღიარებს, ეს აუცილებლად გააუარესებს მშპ-თან მისი თანაფარდობის მაჩვენებელს და, შესაბამისად, დასწევს ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების დონესაც, რაც უარყოფითად აისახება ქვეყნის საკრედიტო იმიჯზე,კერძოდ, არსებითად შეამცირებს ახალი ვალის აღების შესაძლებლობებს და გააუარესებს ქვეყნის საინვესტივიო გარემოს.
სახელმწიფო საწარმოების ფინანსური მართვის და მათი სავალო პრობლემების დარეგულირების მიზნით, სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზის შექმნა და სუვერენული რისკების შესაძლო ზრდის პრევენცია, ეს კი, ამ ეტაპზე მსოფლიო ტენდენციების და არსებული გამოცდილების შესწავლას მოითხოვს. სსფ-ის რეკომენდაციების შესაბამისად, აუცილებელია სახელმწიფო საწარმოების ორგანიზაციულ-სამართლებრივი სტატუსის დადგენა, პირველ რიგში, შეფასებას მოითხოვს საქართველოში მოქმედი სახელმწიფო საწარმოების საჯარო კორპორაციებად გადაკვალიფიცირების საკითხის მიზანშეწონილება, რამდენადაც, მოქმედი სტანდარტების გათვალისწინებით, ამ ეტაპზე ეკონომიკური თვალსაზრისით უპირატესობა მისთვის არსებული სამართლებრივი სტატუსის შენარჩუნებას შეიძლება მიენიჭოს, შესწავლილი უნდა იყოს სსფ-ის არგუმენტები ამ თვალსაზრისით.
მეტ დასაბუთებას მოითხოვს სახელმწიფო საწარმოების მართვის სისტემის ტრანსფორმაციის აუცილებლობა, რისი წინაპირობაც სახელმწიფო საწარმოების ეკონომიკური პოტენციალის სწორად განსაზღვრა უნდა იყოს. კვლევის შედეგები შესაძლებელს გახდის ცალკეული საწარმოსათვის ინდივიდუალური წინადადებების შეთავაზებას, ამასთან, ის დახმარებას გაუწევს ფისკალური პოლიტიკის გამტარებლებს სახელმწიფო საწარმოების ეფექტიანი მართვისა და არსებული პრობლემების გადაჭრის მექანიზმების შემუშავებაში.
დასკვნა
ეკონომიკის დაბალანსებული განვითარების აუცილებლობამ ქვეყნები ახალი გამოწვევების წინაშე დააყენა. საჭირო გახდა ხელისუფლების ოპტიმალური ფუნქციონირების საკითხის კომპლექსური შესწავლა, ეკონომიკის მართვის უნიფიცირებული სტანდარტების შემუშავება, დამოუკიდებელი ეკონომიკური პოლიტიკის ურთიერთკოორდინირება და ეკონომიკური უსაფრთხოების საერთაშორისო ნორმების დაცვა. მნიშვნელოვანია სახელმწიფოს, როგორც მეწარმე-სუბიექტის ეკონომიკური არსის სამართლებრივი შესწავლა და მართვის სისტემის ახლებური კონცეპტუალური შეფასება, საჭიროა სახელმწიფო საწარმოების სამართლებრივი სტატუსის განსაზღვრა და ეკონომიკური სტრუქტურირების შეფასება, ცენტრალურ ბიუჯეტთან ანგარიშვალდებულების სისტემური ანალიზი და მათი ფინანსური ვალდებულებების მართვის მექანიზმის დადგენა. ყოველივე ეს ქვეყნის საბიუჯეტო ბაზის გაზრდის და სავალო ურთიერთობათა დარეგულირების რეალურ საშუალებას შექმნის.
კვლევის შედეგები მნიშვნელოვანია როგორც ხელისუფლებისთვის, მის მიერ სწორი საბიუჯეტო პოლიტიკის შემუშავების თვალსაზრისით, ასევე სამეცნიერო წრეებისთვის, როგორც ახალი, ორიგინალური სამეცნიერო-კვლევითი თემა. ამ თვალსაზრისით, რეკომენდირებულია:
- სახელმწიფო საწარმოების ფუნქციონირების ეკონომიკური სტანდარტების, მისი ორგანიზაციულ-სამართლებივი სტატუსის და მისი ოპტიმალური სტრუქტურირების თავისებურებების განსაზღვრა საქართველოში;
- საქართველოს საკანონმდებლო ბაზაში სახელმწიფო საწარმოების მართვის სამთავრობო რეგულაციების გამოკვეთა და ამის საფუძველზე ქვეყნის ფისკალურ სისტემაზე მათი გავლენის შეფასება;
- სახელმწიფო საწარმოების მართვის მეცნიერული საფუძვლების შემუშავება და მისი კონცეპტუალური ბაზის შექმნა;
- შიდა ვალის აღრიცხვის ახალი სტანდარტების დადგენა და ამის საფუძველზე, სახელმწიფო საწარმოების ვალდებულებების ახლებური სტრუქტურირება;
- სახელმწიფო საწარმოების სავალო ვალდებულებათა ტრანსფორმაციის ეკონომიკური ეფექტის განსაზღვრა და ქვეყნის საინვესტიციო გარემოზე მისი გავლენის შეფასება.
წარმოდგენილი რეკომენდაციები შესაძლებელს გახდის სახელმწიფო საწარმოების ეკონომიკურ-სამართლებრივი საფუძვლების დახვეწას და მათი ფისკალური ეფექტის შეფასებას, ეკონომიკური სუბიექტების მიმართ სახელმწიფოს ახლებური დამოკიდებულების და სახელმწიფო საწარმოების მართვის ახალი მიდგომების ფორმირებას.
გამოყენებული ლიტერატურა
ტაბატაძე მ. (2024), გამოგონებიდან გლობალურ ბაზრამდე. სამეწარმეო სტრატეგია“,DOI: საერთაშორისო ჟურნალი „სოციალურ მეცნიერებები“, ტომი 4, N1, სპეციალური გამოცემა. (ინგლისურ ენაზე, თანაავტორი). https://doi.org/10.55367/ZDKI3774
ტაბატაძე მ. (2024), სახელმწიფოს პოსტკრიზისული სტრატეგია, სამეცნიერო მონოგრფია, თსუ გამომცემლობა. 438გვ,
ტაბატაძე მ., თანდილაშვილია. (2023), გამოგონებაზე დაფუძნებული სამეწარმეო სტარტაპის ზრდის კონფიგურაცია“ (ინგლისურ ენაზე), CIU საერთ. სამეცნიერო კონფერენცია „ინოვაციების და მეწარმეობის შესახებ“ , კავკასიის საერთ. უნივერსიტეტი, საერთაშ. კონფერენციის შრ. კრებული,თბილისი, 9-11თებერვ.
Durcova, J. (2021) The Impact of Interest Rate Transmission Channel on the Prices Development in the Eurozone Countries, Montenegrin Journal of Economics, vol. 17, No. 2, p. 23-36.
Shatnaw, S. A. (2021) Effect of Covid-19 in Jordan: Conceptual Analysis of Different Economic Sectors, Business and Economic Research, vol. 11, No.2, p. 266-278.
Tabatadze, M. (2020) Priorities of Spatial Economy and Fiscal Mechanism of Decentralisation, Journal of International Economic Researh (JIER), vol. 6, N. 1, p. 32-41. https://irissymposium.wixsite.com/jier
Tabatadze, M. (2022) Current priorities of the monetary mechanisms of crisis management, Economics, Business and Administration, N. 2 p. 126-137. ISSN 2720-8249. http://sciencejournals.ge/index.php /bu/article/view/307
ბიუჯეტის საერთაშორისო პარტნიორობა (IBP - International Budget Partnership) (2023). ქვეყნის შედეგები. https://internationalbudget.org/open-budget-survey/country-results
ევროპარლამენტი, (2020). „მრავალწლიანი ინდიკატიური პროგრამა-MTP“, https://www.europarl.europa.eu/news/en/he adlines/eu-affairs/20200625STO82007 /covid-19-10-things-the-eu-is-doing-for-economic-recovery
ეკონომიკური ინფორმაციის აღწერის ცენტრი CIEC (2021). სამეწარმეო პროდუქციის ინდექსის ზრდა ქვეყნების მიხედვით. https://www.ceicdata.com/en/indicator /industrial-production-index
საერთაშორისო სავალუტო ფონდი (2022). ფისკალური დეცენტრალიზაცია. https://data.imf.org/?sk=1c28ebfb-62b3-4b0c-aed3-048eeebb684f.
საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო(2022). საჯარო ფინანსების მართვის რეფორმის სტრატეგიის 2023-2026 წლების პროექტი, https://www.mof.ge/images/File/strategia/2022/30-12-2022.
საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო (2023). სახელმწიფო ვალი, https://www.mof.ge/saxelmwifo_vali.
საჯარო დანახარჯების და ფინანსური ანგარიშვალდებულების პროგრამა PEFA (2018). Public expenditure and financial accountability assessment 2017. Georgia, https://www.pefa.org/node/276
USAID, ეკონომიკური პოლიტიკის კვლევის ცენტრი EPRC (2021). ეკონომიკური განვითარების სტრატეგიული ხედვა 2022-2025. https://eprc.ge/wp-content/uploads/2022/06/economstrategy-geo.pdf
საქართველოს მთავრობა, (2023), დადგენილება „საჯარო მმართველობის რეფორმის 2023-2026 წლების სტრატეგიისა და საჯარო მმართველობის რეფორმის 2023-2024 წლების სამოქმედო გეგმის დამტკიცების შესახებ“.https://www.matsne.gov.ge/ka/ document/ view/5723982? publication=0
საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური. www.geostat.ge
European Commission (2020). 2021-2027 Long-term EU budget & NextGenerationEU https://ec.europa.eu/info/strategy/eu-budget/long-term-eu-budget/2021-2027_en
International Monetary Fund (2020), Global Outlook and Policy, https://www.imf.org/en/Countries/GEO
International Monetary Fund, (2021). "Review of the World Economy - Managing a Diverse Post-Crisis Recovery". https://www.imf. org/en/Publications/WEO/Issues/ 2021/03/23 /world-economic-outlook-april-2021